و تحوّل انسان مؤثّر است.

پيش از بيان مطلب ذكر مقدّمه‌اى لازم است:

از خصوصيّات دنيا دگرگونى آن است. يعنى دنيا و خود انسان- كه جزئى از دنياست- بر يك حال باقى نمى‌مانند و توجّه به همين مطلب، غرور انسان را مى‌شكند چرا كه بيشتر گرفتارى و مصيبت آدمى از غفلت است و اگر آدمى غافل نبود به‌آسانى تن به ذلّت نمى‌داد و گناه نمى‌كرد. مختصر اينكه غفلت ريشه همه بدبختى‌هاى انسان است و اسلام براى رفع و دفع آن راه‌ها و وسايلى را بيان كرده است.

عوامل شكست غرور و غفلت‌

الف) توجّه به دگرگونى‌هاى دنيا مى‌تواند انسان را بيدار كند و فروتن سازد.

اگر به اين نكته توجّه داشته باشد كه پس از هر عزّتى ذلّتى و بعد از هر سلامتى بيمارى و پس از هر امنيّتى ناامنى و هراس و بعد از هر جوانى پيرى‌اى است، متواضع مى‌شود و گرد غفلت را از جان خود مى‌زدايد.

انسان بايد بداند مقام، مال، قدرت و ساير مواهب دنيوى جاودانه نيست و خواه ناخواه روزى از او گرفته مى‌شود. شخص محترمى- كه مقام نسبتاً مهمّى داشت- مى‌گفت: خيال نكنيد كه من فقط يك مقام دارم، بلكه سه مقام دارم و ممكن است اينها به‌سادگى از من گرفته شوند. وى چنين تعبير مى‌كرد كه تمام زندگى و مقام‌هاى من به شش ريال بستگى دارد. ديدم حرف صحيحى است، زيرا چه بسا تمام مقام‌هاى انسان با يك تماس تلفن بيايد يا برود. اين واقعيّت بسيار مهمّى است كه دنيا بر يك حال باقى نمى‌ماند و دائم در حال دگرگونى است، لذا نمى‌توان بر آن تكيه زد. آرى، بايد دنيا را معبر و گذرگاه و خانه كوچ كردن دانست و فهميد كه تنها ذات اقدس الهى باقى و سرمدى است.

ب) طاعات و عبادات نيز غرور و غفلت را مى‌زدايد. انسان با نماز به ياد خدا مى‌افتد و غفلت را از بين مى‌برد.