«من به آنچه كه همه ملّتها قسم مى‌خورند سوگند ياد مى‌كنم كه از پنجاه سال پيش تا كنون بيش از هزار بار اين خطبه را خوانده‌ام، و هر بار در دلم لرزش، ترس و موعظه تازه‌اى پديد آمد، و به سختى در قلبم اثر مى‌گذاشت. در آن تأمّل نكردم جز آن كه در آن حال به ياد مرگ خانواده، بستگان و دوستانم افتاده‌ام. درست برايم مجسّم مى‌شد كه من همانم كه امام عليه السلام توصيفش را كرده است!». [1]

انسان‌ها معمولًا در يكى دو رشته تخصّص دارند، امّا نهج‌البلاغه تخصّص على عليه السلام را در زمينه‌هاى مختلف به تصوير مى‌كشد، آن هم به گونه‌اى كه در آن رشته برتر از على عليه السلام قابل تصوّر نيست.

به خطبه اشباح‌ [2] كه مى‌نگريم درباره توحيد و صفات خداوند چنان سخن مى‌گويد كه هيچ فيلسوفى نمى‌تواند به آن معارف دست يابد، و آنها را در قالب كلام بريزد. و هنگامى كه خطبه همام‌ [3] را مطالعه مى‌كنيم كه حضرت يكصد و ده صفت از صفات پرهيزكاران را در اوج فصاحت و بلاغت بيان كرده نمى‌توانيم تصوّر كنيم كه هيچ استاد اخلاقى توانايى چنين توصيفى از متّقين داشته باشد. و زمانى كه عهدنامه مالك اشتر [4] را مورد بررسى قرار مى‌دهيم، و مى‌بينيم كه گذشت قريب به 1400 سال گرد و غبار كهنگى بر آن ننشانده، بلكه اخيراً به عنوان يك سند رسمى پرافتخار در سازمان ملل به ثبت رسيده، و به زبانهاى مختلف ترجمه و در اختيار نمايندگان تمام كشورها قرار داده شده، تصوّر اين كه سياستمدارى بتواند اين گونه آيين كشوردارى را به تصوير بكشد برايمان غير ممكن مى‌شود.

[1]. ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ج 2، ص 608.

[2]. نهج‌البلاغه، خطبه 91.

[3]. نهج‌البلاغه، خطبه 193.

[4]. نهج‌البلاغه، نامه 53.