رسيده است. اگر گياهى يا حيوانى جزء بدن انسان در مسير تكامل و مؤمن و متّقى قرار گيرد، متكامل شده است. و الا وجودش در اين جهان بى‌ثمر بوده و در مسير تكامل خود در پرتگاه ضد تكامل سقوط كرده و ازبين رفته است.

و بالاخره انسان هم در مسير صعودى‌اش تحت اختيار خداوند و در منزلگه لقاء قرار مى‌گيرد. نمونه اتَمّ و كامل اين تكامل پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) هستند كه تمام سرمايه‌گذارى روى اين باغ آفرينش براى به دست آمدن چنين گلى و مانند آن از ديگر گلهاى محمّدى است كه اگر تمام گلها و نهال‌هاى ديگر اين باغ در مسير تكامل تلف شوند، تا اين گل و امثال آن بارور شود صاحب سرمايه متضرر نشده است، همانند كسى كه سرمايه زيادى را متحمل شده و ماشين جوجه‌كشى را آماده كرده و مثلًا 1000 تخم‌مرغ هم براى به دست آوردن جوجه آماده كرده و مى‌داند كه اگر 986 عدد تخم‌مرغ‌ها هم فاسد شود و فقط 14 عدد از آنها بماند باز به هدف رسيده و ضررى متوجه او نشده است، زيرا اين 14 عدد مزيتى دارند كه جبران تمام سرمايه‌هاى از دست رفته را مى‌كنند.

در خاتمه اشاره كنم به اختلافى كه بين علماء در مورد تكامل پس از مرگ وجود دارد، بعضى مثل استاد در بحث خطبه قاصعه معتقداند، تكامل پس از مرگ هم وجود دارد و به ادله‌اى هم تمسك مى‌كنند، استاد در بحث خود پيرامون خطبه قاصعه به 3 مطلب استناد كرده‌اند كه درباره آنها توضيح مى‌دهيم:

1. روايتى كه چنين نقل شده است: «اذا ماتَ ابْنُ آدَم انْقَطَعَ عَمَلُه الّا مِنْ ثَلاث: صَدَقَة جارِية، او عِلمٌ يُنْتَفَعُ به، او وَلَدٌ صالِحٌ يَدعوُلَه» [1] (هرگاه فرزند آدم و انسان از دنيا رخت بربندد، عملش منقطع مى‌شود و ديگر انتفاع جديدى از اعمالش‌

[1]. عوالى الئالى، جلد 3، صفحه 283- فيض القدير، جلد 1، صفحه 437.