خلق كردن ما هم مستثنى از اين 4 علت نبوده است: 1. علت فاعلى كه خداوند است 2. علت مادى كه مواد تشكيل دهنده ساختمان بدنهاى ما است 3. علت صورى كه هيئت آنها است 4. علت غايى كه تكامل و رسيدن به لقاء الهى است. و در آينده نزديك انشاءاللّه درباره آن مشروحاً صحبت خواهم كرد.

مولى على (عليه السلام) براى جلوگيرى از توهّم اين كه خلقت خداوند هم مثل ما كه خانه مى‌سازيم تا نفع ببريم، به صورت انتفاعى براى خودش است، و علت غايى آن عبادت است، به مقتضاى‌ «ما خَلَقْتُ الجِنَّ وَالانْسَ الّا لِيَعْبدُوُنِ» [1]: «جن و انس را خلق نكردم مگر اين كه عبادت كنند مرا»، و نفعى به خداوند از طريق عبادت مى‌رسد، و در مقابل به قرينه مقابله در صورت معصيت ضررى مى‌رسد، مى‌فرمايند: چنين نيست، خداوند بى‌نياز از طاعت مطيعين و ايمن از عصيان عصيانگر است.

اينجا سؤالاتى پيش مى‌آيد كه: پس هدف خلقت چيست؟ و نفع اين خلقت عايد چه فردى يا افرادى مى‌شود؟ در جواب اين سؤالات و سؤالات ديگر در زمينه آفرينش، بايد به بررسى هدف آفرينش بپردازيم:

هدف آفرينش‌ [2]

براى رسيدن به پاسخ سؤالات از هدف آفرينش، از پلكانى كه داراى 5 عدد پله است يارى مى‌جوييم:

[1]. سوره الذاريات، آيه 56

[2]. شايد بتوان گفت اولين سؤالى كه به ذهن بشر القاء شد بلكه قبل از آن از ذهن شيطان تراوش كرد سؤال و شبهه در حكمت خلقت و آفرينش بود، مرحوم خويى در جلد 2 از صفحه 76 به بعد شرح نهج‌البلاغه مى‌گويد: فخر رازى از محمد بن عبدالكريم شهرستانى صاحب ملل و نحل نقل مى‌كند، كه او در اول كتابش (جلد 1، چاپ دارالمعرفة، صفحه 16) از مارى شارح اناجيل اربعه حكايت مى‌كند كه شيطان بعد از تمردّ از سجده كردن 7 شبه به ذهن ملائكه القاء كرد (البته در تورات به صورت متفرّقه به نحو مناظره بين شيطان و ملائكه موجود است ولى در منابع اسلامى به اين نحو نقل نشده) كه عبارتند از: 1. حكمت خلقت ابليس و به تعبيرى حكمت كل آفرينش 2. فايده تكليف 3. علت مكلف شدنش به سجده 4. علت عقاب كردن او بعد از عصيانش 5. علت تمكّن دادن به او براى دخول در بهشت و وسوسه آدم عليه‌السّلام 6. چرا خداوند او را بر فرزندان آدم مسلط كرد 7. چرا خداوند به او مهلت داد، البته فخر رازى با طرح اين اعتراضات در صدد اثبات مذهب خود يعنى اشعريه است، و اين كه به غير از تفكّر جبرى نمى‌شود جواب ابليس را داد، ولى مرحوم صدرالمتألهين در دو كتاب مفتاح‌الغيب و شرح اصول كافى جواب اعتراضات را داده‌اند بدون اين كه متمايل به مشرب جبريه شوند.