«خطبه همّام» دستورالعملى است بارى آنان كه مى‌خواهند به مقصود رسند، آئينه‌اى است تمام‌نما براى پروا دارندگانى كه طالبند به سرچشمه زلال‌

حقيقت دست يابند، آنان كه دوستدار آراستگى‌اند و آراستگى را در باطن آراسته مى‌بينند.

«خطبه همّام» صحنه‌اى از تأثير يك معلم حقيقى در شاگردى حقيقى است تأثيرى كه رخت بر بستن جانى از كالبدى را به همراه دارد! تاريخ بسيار نشان داده كه سخن گويان بزرگ توانسته‌اند به تأثير سخن، مستمع را بگريانند، يا بخندانند، يا سپاهى را براى جنگ و دفاع (يا صلح و سازش) بشورانند، يا گروهى را به اندرز و نصيحت از خلق و خوئى زشت دور و به اخلاق و عاداتى نيكو نزديك سازند، يا در نهايت شنونده را از خود بيخود ساخته و به تأثير سخن بيهوش نمايند؛ ولى تاريخ نشان نداده كه خطيبى در طىّ سخنرانى خود، مستمع را براى هميشه مدهوش كند و به جهان جاودانش رهسپار سازد و تنها «خطبه همّام» است كه مقام تأثير سخن را به درجه اعجازى رسانده و خارج از طرق بشرى تأثير كرده كه جان شنونده «همام» را از قفس طبيعت آزاد و به گلشن راز به پرواز درآورد.

«خطبه همّام» از معروف‌ترين خطب مولى على (عليه السلام) است كه در كتب معتبر «شيعه و سنة» با كمى اختلاف، نقل شده و پيوسته علماى بزرگ حفظ آن را مانند حفظ قرآن لازم دانسته و به شاگردان خود سفارش مى‌نموده‌اند.

«خطبه همّام» در هر يك از قرون اسلامى، نزد اهل دانش، بزرگ‌ترين كتاب از نظر اخلاقى به شمار مى‌رفته و حتى بعضى همانند تلاوت قرآن، مقيّد به خواندن آن بوده‌اند. يكى از اساتيد بزرگوار مى‌فرمود استادى داشتم كه وضو مى‌گرفت و رو به قبله مى‌نشست و به من مى‌فرمود اين خطبه را بخوان و در وقت خواندن مى‌گريست و ناله مى‌كرد.

آرى ناله مى‌كرد و ناله دارد، و چرا آنان كه مى‌فهمند ناله نكنند! آنان‌