اسم الکتاب : سفر به سرزمين هزار آيين المؤلف : مصباح یزدی، محمد تقی الجزء : 1 صفحة : 156
ميزان فضل و مقدار تحصيلات، ظاهراً عالم به كسى اطلاق مىشود كه پايه يا كلاس ده را به پايان رسانده و مولوى كسى است كه تنها هشت پايه حوزوى را گذرانده است. عناوين درسها هم كتابهايى است مثل شرايعالاسلام، متنبى، مجانىالادب، زبدةالاحكام، شرح تهذيب و سلّمالعلوم و... كه در روزهاى هفته يعنى پهلا گهنه، دوسرا گهنه، تيسرا...، چوتها...، پانچوان...، چهنا... و ساتوان به تناوب خوانده مىشود. مولانا رضوى در نوشتن، مثل حرف زدن امساك نكرده و تأليفاتى دارد كه دو جلدش را به حاجآقا مىبخشد و در اولش مىنويسد: هدية الى الأخ المحترم آيةالله مصباح دام ظله. حاجآقا هنگام خداحافظى متواضعانه بر دستان مولانا بوسه مىزنند.
سلطانالمدارس فقط به قدر قدمتش سلطان ديگر مدارس لكنهو است والاّ پيكره و در و ديوار كهنهاش ابهت سلطانى ندارد. مدرسهاى نسبتاً بزرگ شبيه مدارس قديمى ايران با حجرهها و مدرسهاى متعدد. براى سركشى از طلاب به يكى از مدرسها مىرويم. طلبههاى جوان چند تخت چيدهاند و بر هر تخت پنج ياشش نفرى مشغول مباحثهاند يا تعليم. در ميان استادان افرادى ميانسال يا ريشسفيد مىبينيم كه هنوز معمم نشدهاند. لباسشان پالتويى لبّادهگونه است و كلاهى پشمينه. اينان رسم ديگرى را آشكار مىكنند؛ فقط كسانى معمم مىشوند كه تحصيل كرده نجف يا قم باشند، و هندى هجرت نكرده هرچند ملاّ و فاضل، سر به عمامه نمىدهد. سلطانالمدارس را به قصد مدرسه ناظميه ترك مىكنيم.
اسم الکتاب : سفر به سرزمين هزار آيين المؤلف : مصباح یزدی، محمد تقی الجزء : 1 صفحة : 156