پيدايش پديده اجتماعي بسيج همچون هر پديده ديگري، علل و عواملي دارد، و اگر اين زمينه‌‏ها در جامعه ما وجود نداشت، اين نهاد هرگز پديد نمي‌‏آمد، و مهم‏تر اينكه، اگر عوامل و زمينه‌‏هاي مزبور باقي بماند و جريان يابد، بسيج نيز همچنان پويا و فعال مي‌ماند، ولي اگر علل وجودي آن به تدريج ضعيف و كم‌روح و رنگ شود، پويايي، و بَعد، اصلِ روح بسيج نيز كاستي مي‌‏گيرد و رفته رفته مي‌خشكد و از ميان مي‌رود.

بسيج، نيرو و فرهنگي است كه از اعتقاد به خداي جهان آفرين و نيروي بي‏‌نهايت او سرچشمه مي‏‌گيرد. بسيجي آدميان را كاروانياني  مي‌داند كه از سوي خدا مي‌آيند و سرانجام به سوي او باز مي‌گردند، و اين جهان مسيري است براي اين سلوك لايزال؛ سلوكي كه مبدأ و منتهاي آن خداست: إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّـا إِلَيْهِ رَاجِعون.

آنچه بسيجي را نيرو ‏بخشيد تا در معركه نبرد، يك‌تَنه در مقابل ارتشي بايستد كه همه نيروهاي اهريمني دنيا پشتيبان آن بودند، همين باور قلبي بود؛ ايمان به اينكه جهان با همه پهناوري و عظمت خود، با اراده خداوند اداره مي‌شود؛ هستي بيهوده آفريده نشده است، بلكه حكمت، هدف و غايتي دارد؛ و انسان نيز در اين جهان رها نشده و دست ربوبيت پروردگار بر سر اوست؛ آدمي گزافه آفريده نشده و حركت او نيز گزاف نيست و سرانجامي بيهوده نيز نخواهد داشت؛ چه، گُلِ سرسبد هستي است كه براي بوستان ابديت