است، زيرا در روايات داريم كه قرآن بطونى دارد[1] و عرفا وائمه اطهار(عليهم السلام) نيز آيات قرآن را بر طبق بطون آن تفسير نموده اند. پس از نظر ائمه اسلام(عليهم السلام) و دانشمندان اسلامى، تفسير سمبليك صحيح است.

پر واضح است كه هيچ يك از ائمه(عليهم السلام) و عرفاى اسلامى منكر حجّيت ظواهر قرآن نشده اند. ائمه اطهار(عليهم السلام) با توجه به علوم غيبى كه از سوى خداى متعال بدانها الهام شده است، حقايقى را از بطن قرآن بيان مى كنند و با اين حال، تصريح مى كنند كه قرآن ظهر دارد و ظَهر آن نيز حجّت است. عرفا نيز پس از آنكه به حجّيت ظواهر قرآن اقرار مى كنند سعى مى نمايند كه حقايقى از بطن آن را نيز دريابند. البته ما درصدد آن نيستيم كه بر همه تأويلات عرفا صحّه بگذاريم بلكه مى خواهيم بگوييم كه عرفا منكر حجّيت ظواهر قرآن نبوده اند. در حالى كه اين افراد مى گويند كه واقعيتى غير از تفسير سمبليك وجود ندارد. پس ادعاى آنها با روش ائمه اطهار(عليهم السلام)و عرفاى اسلامى تفاوت بسيارى دارد.

در اينجا، تذكر يك نكته در باره اهميت و لزوم تعمّق و تفّكر در آيات و روايات ضرورى به نظر مى رسد:

امروز در تمام رشته ها افرادى هستند كه درباره موضوعات و مسائل هر رشته به تفّكر و تعمّق مى پردازند و سخنان يكديگر را نقد و بررسى مى كنند مثلا، وقتى يك سياستمدار سخنرانى مى كند، مفسّران سياسى در باره مطالب و حتى كلمات او دقت مى كنند و با نكته سنجى خود از سخنرانى او به مطالبى پى مى برند كه افراد عادى هرگز نمى توانند.

با توجه به اين مثال، چگونه ممكن است كلامى كه از سوى خداوند

[1] اِنَّ لِلقُرآنِ ظَهراً و بَطناً و اِنَّ عِلمَ كُلِّ شَئ فِى القُرآنِ و اِنَّ ذلِكَ كُلَّهُ عِندَ الاَئِمَّةِ عَلَيهِمُ السَّلامِ و لايَعلَمُهُ غَيرُهم اِلاّ بِتَعليمِهِم. (بحارالانوار ج 1، باب 8، ص 78).