فرهنگى است كه، علاوه بر تأمين بخشى از نيازها، مى تواند الگويى نيز براى اقتباس ديگران باشد. آموزش و تربيت عده اى از فضلاى جوان حوزه به گونه اى كه بتوانند بخشى از نيازها را تأمين كنند يك تكليف متعيّن است يعنى، واجب كفايى كه مَن به الكفايه ندارد، زيرا نيروهاى موجود در حوزه براى تأمين نيازها كافى نيست.

در اينجا، بجاست به كارهاى مثبتى كه در حوزه، براى رفع نيازهاى جديد جامعه، انجام شده است اشاره شود: اكنون حدود ده رشته تخصّصى علوم انسانى در حوزه علميّه قم وجود دارد كه در هر رشته ده تا سى نفر به تحصيل مشغول هستند. عده اى از آنها تحصيل را به اتمام رسانده اند و عده ديگرى نيز براى ادامه تحصيل به خارج از كشور رفته اند. در مورد مسائل فلسفى و كلام نيز چند گروه تخصّصى وجود دارد. استادانى هم كه در اين رشته ها تدريس مى كنند غالباً تمام وقت آنها صرف تدريس در گروه هاى تخصّصى مى شود. براى تدريس در اين رشته ها در برخى موارد از استادان خارجى نيز استفاده مى شود.

بحمدالله، تا كنون گامهاى مؤثرى برداشته شده كه براى آينده بسيار اميدبخش است. ان شاءالله، خداى متعال به مقام معظم رهبرى، مراجع عظام، اساتيد حوزه و همه دست اندركاران مسائل فرهنگى توفيق دهد كه اين مسائل را پى گيرى كنند و طلاب عزيز نيز از امكانات جزئى كه تا كنون فراهم شده است حداكثر استفاده را ببرند.

جـ خطرها

امروز خطرهاى بسيارى اسلام و مسلمانان را تهديد مى كند. آنچه كه مسؤوليت آن به طور مستقيم متوجه حوزه هاى علميّه و روحانيان است