و استكمالي در كار نخواهد بود. پس وجود راههاي سقوط و تنزلْ زمينة ترقي و تکامل را فراهم مي‌آورد.[1]

پنج اصلي كه تا حال بيان کرديم ـ اصل توحيد (مخلوقيت، وابستگي، نيازمندي، و عبوديت انسان، نسبت به خداي متعال)؛ اصل حكمت الاهي (تحقق بيشترين كمال ممكن و فدا شدن كمالات ناقص‌تر براي ماندن كمالات كامل‌تر)؛ اصل جاودانگي روح انساني؛ اصل رابطة دنيا و آخرت (مقدمه بودن زندگي دنيا براي حيات اخروي)؛ و اصل اختيار (مختار بودن انسان در گزينش راه سعادت و شقاوت) از مسائل صرفاً فلسفي هستند؛ يعني يك سلسله مسائل عقلي محض که ناظر به جهان هستي و هستي‌آفرين‌اند. اصول موضوعة ديگري نيز هست كه كل نظام ارزشي (ايدئولوژي اسلامي) بر آن مبتني است. مهم‌ترين اصولي که در حل مسائل اخلاقي و حقوقي ارزش حياتي دارند عبارت‌اند از:

7) اصل زندگي اجتماعي

براي دسترس به كمال حقيقي و مطلوب، زندگي اجتماعي ضروري است. البته كساني مدعي شده‌اند كه انسانيت محصول زندگي اجتماعي است، به گونه‌اي که انسان بيرون از اجتماع انسان نيست. اما اين ادعاي مبالغه‌آميز كه بدون زندگي اجتماعي وجود انسان محال باشد، پذيرفته نيست. ما بر اين باور هستيم كه اگر زندگي اجتماعي نباشد و انسان‌ها به تنهايي زندگي كنند و حتّي اگر ارتباطات اجتماعي ضعيف باشد، كمالات انساني به صورت مطلوب تحقق پيدا نمي‌کند. در فراز و نشيب زندگي اجتماعي است كه انسان هر لحظه بر سر دو راهي‌ها قرار مي‌گيرد و زمينة انتخاب و اختيار فراهم مي‌گردد. وانگهي، در جامعه است كه ابزار و وسائل تکامل در دسترس افراد قرار مي‌گيرد. مصداق بارز اين امر مسئلة تعليم و تربيت و فعاليتهاي علمي فكري و فرهنگي

1 معارف قرآن، پيشين، ص 374 ـ 393.