2. پوزيتيويسم حقوقي

با شروع رنسانس، انديشة حقوق طبيعي كانون نقد و انتقاد قرار گرفت و افول کرد. و نظرية پوزيتيويسم حقوقى جايگزين آن شد. ادعاى اصلى پوزيتيويسم حقوقى اين است كه منشأ حقوق، توافق جمعى (قرارداد اجتماعي) است. آنچه باعث ايجاد و پيدايش حق مى‏شود اين است كه مردم يك جامعه خودشان آن را بپذيرند. معناى اينكه فلان حق وجود دارد يا وجود ندارد، چيزى جز اين نيست كه جامعه آن را پذيرفته يا نپذيرفته است. وقتى جامعه پذيرفت كه در محيط خانواده، پدر بر فرزند حقوقى داشته باشد و فرزند نيز در مقابل پدر از حقوقى برخوردار باشد، اين «حق»‏ها ثابت مى‏شود؛ چون جامعه بر پذيرش آنها توافق كرده است. توافق اجتماعى منشأ ثبوت حق مى‏شود و اگر اين توافق از ميان برود، آن حق هم زايل مى‏شود و تغيير مى‏كند.

روشن است كه بر اساس اين نظريه، نظام حقوقي ثابت و حقوق بشر جهاني قابل اثبات نيست. هر جامعه‌اي در هر زماني نظام حقوقي ويژة خود را خواهد داشت. بنابراين، هيچ جامعه‏اى حق ندارد نظام حقوقى خود را بر جامعه‌اي ديگر تحميل کند.

3. ديدگاه اسلام

پيش از آنکه ديدگاه اسلام را دربارة منشأ حقوق بيان کنيم، توجه به دو نکته لازم و ضروري است:

الف) گسترة مفهوم حق در رويکرد اسلامي

در فرهنگ دينى، مفهوم حق وسيع‏تر از مفهوم آن در اخلاق و حقوق است. علاوه بر حق اخلاقى و حقوقى، حق مصاديق ديگرى نيز دارد كه از آن جمله، حق خدا بر انسان