ناس، اُناس، انس، إنسيّ، أناسىّ، بني آدم. بحث در اين الفاظ از اين جهت كه از چه ريشه‏اى گرفته شده‏اند و به چه مناسبتى به هر يك اطلاق مى‏شوند ـ مثلاً نظير آنچه برخي در مورد كلمة «انسان» گفته‏اند از ريشة «انس» است و برخى نظر داده‏اند كه از مادّة «نسيان» است ـ تأثيرى در فهم معناى هر يك از آنها به منزلة يك اسم عام براى اين نوع از موجودات ندارد.

به هر حال، ما مى‏دانيم كه مثلاً همان كلمة انسان، اسم جنسى است كه بر تك تك افراد بنى‌‌آدم اطلاق مى‏گردد و مانند ساير اسم‌هايى كه براى «انواع» وضع شده، دانستن ريشة لغوى آن اثرى در فهم اين معنا ندارد. بر فرض هم كه توانستيم از لحاظ لغوى با تحقيق شواهدى پيدا كنيم كه واضع لغت به چه مناسبتى چنين اسمى وضع كرده است، اين مطلب كمكى به فهم معنايى نمي‌کند كه ما از آن درمي‌يابيم. اين بحث‏ها ممكن است در اتيمولوژى[1] (علم اشتقاق و شناسايي اقسام کلمه) يا در زبانشناسى ارزشمند باشد، ولى از نظر بحث تفسيرى، هيچ فايده‏اى نخواهد داشت.

البته در بين مفسران هم گاهى اختلافاتى در استعمال اين كلمات وجود دارد كه آيا مرادف‌اند يا با هم فرق دارند، و اگر فرق دارند، اين فرق جنبة دستور زبانى دارد يا از لحاظ معناست. مثلاً برخى در مورد دو واژة «انسان» و «بشر» گفته‏اند كه اين دو، از لحاظ اصل معنا، با هم فرق دارند: چون بشر با مادّة «بشر= ظاهر بدن» مناسبت دارد، پس در آن بيشتر جنبة ظاهرى ملحوظ است، اما انسان كه با «اُنس» مناسبت دارد و اُنس از ابعاد معنوى انسان است، بيشتر با جنبة معنوى و كمال و فضيلت او تناسب دارد.

در اين زمينه بايد گفت به فرض آنكه در اطلاق‏هاى ما يا حتى در اطلاق عرب فعلى، چنين نكته‏هايى هم ملحوظ باشد، در كاربُرد قرآنى، تا جايى كه ما استقصا كرده‏ايم، نمى‏توان شاهدى براى اين مطلب يافت.[2]

1. Etymology.