و نوشيدن آن براى روح و ساحت معنوى انسان ضرر دارد يا نه؛ به عبارت ديگر، دين بيان مى‌كند كه مصرف الكل حلال است يا حرام؛ و همين‌طور در ساير مواردْ دين حكم و وجه ارزشى را بيان مى‌كند، نه جهات علمى را. دين به روابط بين پديده‌ها نمى‌پردازد، بلكه رابطه پديده‌ها را با روح انسان و مصالح انسانى بررسى مى‌كند.

    در ارتباط با مديريّت كارخانه و بنگاه تجارى، تبيين شيوه درست اِعمال مديريّت، ارائه طرح و برنامه وكنترل بر اجراى آن، زمانبندى برنامه و بررسى نتيجه و بازخوردهايش از شؤون مديريّت است كه علم پاسخگوى آنهاست. اما اين كه در آن كارخانه چه نوع كالايى جايز است توليد شود و بيان حلال و حرام و آنچه با روح انسان ارتباط دارد، مربوط به دين است.

3. شبهه تعارض حاكميّت دينى با آزادى

شبهه ديگرى كه به صورت‌هاى گوناگون جهت فريب‌دادن مردم طرح كرده‌اند و مغالطه‌اى بيش نيست، عبارت است از اين كه اگر دين بخواهد در امور سياسى و اجتماعى انسان دخالت كند و مردم را ملزم كند كه رفتار خاصى داشته باشند و يا از كسى اطاعت كنند، اين با آزادى انسان منافات دارد و انسان موجودى است داراى آزادى و اختيار كه بايد هر كارى كه خودش خواست انجام دهد و نبايد كسى او را الزام و مجبور كند كه كار خاصى را انجام دهد. اين كه دين براى او تكليف معيّن كند و از او بخواهد كه از كسى اطاعت كند، آن هم اطاعت مطلق، اين با آزادى نمى‌سازد.

4. طرح شبهه فوق با آهنگ دينى

شبهه فوق را به اَشكال گوناگونى ذكر كرده‌اند و از جمله شبهه‌كننده‌اى كه ادعاى ديندارى دارد و خود را معتقد به قرآن معرفى مى‌كند، براى اين كه شبهه‌اش در متديّنان مؤثر افتد محمل دينى و قرآنى براى آن مى‌سازد و ادعا مى‌كند كه اسلام براى آزادى انسان احترام قائل شده است و قرآن كريم سلطه و سيطره بر ديگران را نفى مى‌كند و حتى رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌و‌آله) نيز بر كسى سلطه ندارد و نبايد كسى را مجبور كند. پس با استناد به آيات قرآن بايد بپذيريم كه انسان آزاد است و ملزم به اطاعت كسى نيست.

    با توجه به اين كه جهت‌گيرى اين شبهات و مغالطات در تضعيف تئورى ولايت فقيه