إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الاِْحْسَانِ؛[1] همانا خداوند به عدل و نيكوكارى امر مي‌كند. در اين جا عقل نيز درك مي‌كند كه عدل خوب و ظلم قبيح است. اين دو طريق هر دو صحيح و كامل هستند و در اين موارد مي‌توان تشخيص داد كه رابطه عقل و دين چيست.

خلاصه بحث

خلاصه بحث اين است كه بعد از تأكيد بر معنايى خاص از عقل و دين كه مورد قبول ماست، مي‌گوييم: عقل داراى مجال خاصى است كه دين در آن راهى ندارد و آن ادله عقليه‌اي است كه وجود و وحدانيت خداوند متعال را اثبات مي‌كنند و اين اعتقاد، سنگ بناى اصلى دين باورى است و قبل از آن انسان نمي‌تواند به هيچ دينى متعبد باشد و چنين چيزى عقلا امكان ندارد. هم چنين دين داراى مجال خاصى است كه مبادى آن از دسترس عقل به دور است و عقل نمي‌تواند بر آنها احاطه داشته باشد؛ از قبيل اعتقاد به سؤال و جواب در قبر و ساير امور آخرتى. عقل توان اثبات اين امور را ندارد و اينها با ادله نقلى اثبات مي‌شوند. در مورد احكام تعبدى از قبيل نماز، حج، زكات و احكام حقوقى از قبيل ديه، ارث و مانند آنها نيز وضع از همين قرار است؛ يعنى اينها از ميدان عقل خارجند و بعد از نقل براى ما اثبات مي‌شوند. اما در مورد احكام مشترك بين عقل و نقل، مي‌توان اعتقاد به اصل معاد و يا احكام شرعى كلّى همانند حسن عدل و صدق، امانت دارى و...، را مثال زد كه حسن و وجوب آنها به وسيله عقل و نقل، هر دو، اثبات مي‌شوند. بر همين اساس است كه بعضى از احكام فقهى را به استناد دليل عقلى، اثبات مي‌كنند.