كار علم چيست؟

گفتيم ستون فقرات يك علم، همان مسائلي است كه در آن علم مطرح مي‌شوند. اين مسائل، قضايايي هستند داراي موضوعي و محمولي. هر يك از اين موضوعات و محمولات، مفهوم و ماهيتي دارند و گاه محتاج بيان‌اند.

   آيا بيان و توضيح مفاهيم اين موضوعات و محمولات كارِ خود علم است؟ مثلا آيا فيزيك خود بايد جسم را تعريف كند؟ و يا ماهيت و جنس و فصل حرارت را بيان نمايد؟ خير، اين تعاريف جزء مبادي تصوريه علم فيزيك‌اند و كارِ علم فقط اثباتِ وجود اين محمولات و احكام براي موضوع علم است. بنابراين بيانِ حدود اشيا و ماهياتِ مطروحه در يك علم ـ موضوعاً و يا محمولا ـ كار خودِ آن علم نيست بلكه جزء مبادي تصوريه آن علم محسوب مي‌شود. محمولاتِ مسائل علم بايستي از عوارض ذاتيه موضوعِ علم باشند[1].

   موجوديتِ في نفسه اين عوارض، عين وجود لغيره آنهاست و مراد از «غير» همان موضوع علم است. پس اثبات اصل وجودِ اين عوارض، مساوي با اثبات وجود آنها براي موضوع علم است و همين است كاري كه به عهده علم است. اثبات اين عوارض براي موضوع بدين معني است كه اينها وجودشان بيّن و روشن نيست بلكه محتاج دليل است.

   ممكن است كسي بگويد كه اينها وجود مطلقشان بديهي است امّا وجودشان در موضوعِ علم، كسبي و نظري است؟

   شيخ پاسخ مي‌دهد كه اين ممكن نيست، چراكه وجودِ مطلق و في نفسه اينها عين وجودشان للموضوع است بنابراين بين اين دو وجود نمي‌توان تفكيك كرد و از همين‌جا نتيجه مي‌گيرد كه اينگونه محمولات و عوارض، اثبات وجودشان جزء مبادي نيست بلكه جزء مسائل و در خودِ علم است. ولي ـ چنانكه گفتيم ـ بيان حدودشان جزء مبادي است.

   سرّ اينكه عوارض ذاتيه موضوع علم نمي‌توانند في‌نفسه بيِّن‌الوجود باشند ولي ثبوتشان براي موضوع علمْ مجهول باشد اين است كه اصلا موضوع علم در حدّ آنها مأخوذ است مثلا در مفهوم زوجيّت و فرديّت در علم حساب و در مفهوم استقامت و انحنا در علم هندسه، كميّت كه موضوع اين دو علم است مأخوذ مي‌باشد، از اين رو معنا ندارد بگوييم وجودِ زوجيّت و فرديّت ـ مثلا ـ براي ما روشن است امّا نمي‌دانيم اين دو صفت در اعداد