كه در مسير كمال انسان و جامعه باشد و انسان و جامعه را به خدا نزديك كند. البته اين سخن گرچه از جهت مفهومى روشن است، اما از جهت مصداق باز هم معلوم نمى‌كند كه چه جنگى و با چه كسانى و در چه اوضاع و احوالى مى‌تواند منشأ كمال فرد و جامعه باشد؟

در پاسخ به اين پرسش، بعضى پنداشته اند كه فقط جنگ با گروهى خاصّ ـ مثلاً مشركان، و يا حتّى نه همه مشركان، بلكه تنها جنگ با مشركان مكه ـ مصداق جهاد «فى سبيل الله» است و ديگر جنگ‌ها مصداق آن نخواهد بود! بعضى ديگر گمان كرده اند كه اين جنگ، جهاد دفاعى و مخصوص زمانى است كه دشمنى ـ اعم از مشرك يا غيرمشرك ـ بر مسلمان‌ها هجوم آورد و در غير مورد دفاع، براى مسلمان جنگ جايز نيست. اما با بررسى آيات مربوط به جهاد معلوم مى‌شود كه جهاد «فى سبيل الله» نه اختصاص به جنگ با طايفه اى خاص دارد و نه منحصر در جنگ دفاعى است. توضيح اين دو نكته را به دنبال خواهيم آورد؛ اما پيش از آن مناسب است در مورد خود مفهوم «فى سبيل الله» تأملى داشته باشيم.

مفهوم واژه «فى سبيل الله»

واژه «فى سبيل الله» كه اصطلاحى ويژه ادبيات و فرهنگ اسلامى است معنايى بسيار لطيف دارد. على رغم شهرت فراوان اين اصطلاح در بين مسلمانان و كاربرد بسيارى كه در منابع اسلامى (قرآن مجيد و روايات معصومان(عليهم السلام)) دارد، عملا كمتر به معناى آن توجه شده است. در تبيين بيشتر و بهتر اين مفهوم مى‌توان گفت: