خويشتن‌دارى باشد.

در مورد تعريف علمى آن يكى از قديمى‌ترين تعاريف كه در دست است از مرحوم شيخ مفيد عالم و دانشمند معروف و سرشناس اسلامى است كه همه مسلمانان براى او احترام قائلند و در قرون نخستين مى‌زيسته و آن اين است كه:

«التقية ستر الاعتقاد و مكاتمة المخالفين و ترك مظاهرتهم بما يعقب ضرراً فى الدين و الدنيا؛ تقيّه مستور داشتن اعتقاد باطنى و كتمان در برابر مخالفان بخاطر اجتناب از زيان‌هاى دينى و دنيوى است». [1]

همان‌گونه كه مشاهده مى‌شود عنصر اصلى تقيّه را در اين تعريف دو چيز تشكيل مى‌دهد يكى مسأله «كتمان اعتقاد باطنى» و ديگرى «پيشگيرى از زيان و ضررهاى معنوى و مادى» است. اما مهم اين است كه بدانيم آيا هدف از اين پيشگيرى رعايت مصالح و منافع شخصى و مقدم داشتن آن بر مصالح اجتماعى است يا هدف جلوگيرى از هدر رفتن نيروهاى اصيل و سازنده، ذخيره كردن آنها براى يك مبارزه حساب شده در برابر مخالفان و دشمنان است؟ با اين‌كه ذكر كلمه «دينى» در ضمن اهداف تقيّه پاسخ اين سؤال را روشن مى‌سازد ناچاريم توضيح بيشترى در اين زمينه بدهيم.

حالت تقيّه به خود گرفتن چنانكه خواهيم ديد معمولًا مخصوص اقليت‌هايى است كه در چنگال يك اكثريت نيرومند و زورگو (اكثريت كمى يا كيفى) گرفتار شوند و ببينند اظهار عقيده باطنى كردن آن هم به صورت نامنظم و پراكنده گذشته از اين‌كه هيچ‌گونه ثمره‌اى جز بيدار ساختن دشمن ندارد، نيروهاى فعال و سازنده را تدريجاً به نابودى يا ضعف مى‌كشاند و سرمايه‌هايى كه براى اين اقليّت با توجه به نفرات كم آنها بسيار گران قيمت و پرارزش است به اين ترتيب از ميان مى‌برد بدون اين‌كه هيچ‌گونه نتيجه مثبتى از آن گرفته شود.

آيا عقل و درايت و پايان‌نگرى ايجاب نمى‌كند كه اين نيروها بدين گونه تباه نشوند بلكه با كتمان عقيده باطنى، نيروهاى خود را ذخيره كنند تا در موقع لزوم و به هنگام نياز و فرا رسيدن لحظات سرنوشت و فرصت‌هاى مناسب از آنها بطور مؤثر و قاطع بهره‌گيرى كنند؟

مثال روشنى در اين‌جا كه مى‌توان براى اين موضوع ذكر كرد اين است كه در بسيارى از روستاها كه چشمه‌هاى كوچكى وجود دارد هرگز مستقيماً آب چشمه را به زمين‌ها نمى‌فرستند زيرا آب چشمه در همان گام‌هاى نخستين تدريجاً در يك نقطه از زمين فرو مى‌رود بدون آن‌كه زراعت را تر كند، بلكه يك استخر بزرگ در كنار چشمه مى‌سازند و راه خروج آب را از استخر به كلى مسدود مى‌كنند؛ هنگامى كه استخر پر شد روزنه وسيع آن را مى‌گشايند و آب‌هاى ذخيره شده در استخر با سرعت و فشار در مدت كوتاهى زمين‌هاى وسيعى را مى‌پوشاند و سيراب مى‌كند در حالى كه قبلًا تقريباً همه آب‌ها به هدر مى‌رفت.

با توجه به اين حقيقت هدف نهايى تقيّه روشن مى‌گردد و بطور سربسته پاسخ بسيارى از پرسش‌ها در

[1] تصحيح الاعتقاد، شيخ مفيد، صفحه 66.