و «الن» [1] و «سأوريكم» [2] و «لمستم» [3] نوشته شده در حاليكه رسم الخطّ عمومى اين كلمات صورتهائى است كه قبلا به آنها اشارت رفت و بسيارى از آنها در همين چاپ در تفسير آيات ديده مى‌شود [4] ، و بر همين منوال است حال بسيارى از كلمات ديگر.

نكتهء قابل توجّه اين است كه قراءت رسم الخطّ أصلي قرآن در اين زمان امرى است دشوار، و چه بسا جز براى معدودى از خواصّ ميسور نيست زيرا قرآن علاوه بر اينكه در اصل، شكل و حركات إعرابى و بنائى نداشته، داراى نقطه و ضوابط نيز نبوده، بلكه گاهى در قرآن در بعض كلمات حرفى زائد [5] و يا ناقص‌ [6] نوشته مى‌شده، و گاهى حتّى صورت كلمه نوعى ديگر بر خلاف نوع امروزى آن نوشته مى‌شده‌ [7] ، بنا بر اين رعايت رسم الخطّ أصلي مصحف بطور كامل در زمان ما امرى است نادرست، و اينجانب تا حدودى رعايت رسم الخطّ مصحف را نموده‌ام كه هدف سهولت قراءت فداى رسم الخطّ نشود و به آسانى براى هر كس قابل قراءت باشد.

تا حدود توانائى و آگاهى روشن نوين كتابت عربى نيز رعايت شده است، مثلا فتحه و ضمّهء حرف مشدّد بالاى تشديد و كسرهء آن زير تشديد نهاده شده است، و همچنين فتحه و ضمّهء همزه بالاى علامت (ء) آن، و كسره زير علامت قرار گرفته است، و يا علامت همزهء قطع در صورت فتحه و يا ضمّه بالاى الف و در صورت كسره زير الف گذاشته شده است، و همچنين نسبت به ساير أموري كه در روش امروزى كتابت معمول است.

قواعد كتابت همزه كه خود پيچيده و دشوار است و حتّى گاهى اهل ادب نيز در رعايت آن مسامحه مى‌نمايند مثلا «مسأله» را به صورت «مسئله» و «هيئة» را به صورت «هيأة» مى‌نويسند، در چاپ اين كتاب حتّى المقدور رعايت شده است.

خلاصه اينكه نهايت كوشش در تصحيح آن بكار رفته و ابدا در اين باب مسامحتى روا نداشته‌ام و حتّى گاهى براى تصحيح يك عبارت چند روزى وقت صرف كرده‌ام و لذا بدون شكّ مى‌توان چاپ اين كتاب را از بهترين نمونه‌هاى چاپى دانشگاه تهران دانست.

به رغم كوشش فراوانى كه در تصحيح اين كتاب شده متأسّفانه به پاره‌اى از اغلاط بر مى‌خوريم كه خوشبختانه غالبا غير مهمّ، و برخى مربوط به شكل و اعراب كلمه است، و اهل فنّ بدون تأمّل به صحيح آن پى خواهند برد، مع ذلك براى تسهيل امر، جدول خطاء و صوابى در نزديك به دو صفحه در پايان متن كتاب، قبل از فهارس ضميمه شده است كه حاوى قسمت مهمّ آن اغلاط مى‌باشد، شايسته است اهل مطالعه قبلا اغلاط را تصحيح نمايند. و نيز مراجعه به فوائتى كه در آخرين صفحهء كتاب چاپ شده است خالى از فايدت نيست.

اينجانب در آغاز تصميم بر آن داشتم كه نسخهء «الف» را اصل قرار داده، و اختلاف بقيّهء نسخ را در پاورقى قيد نمايم، ولى گذشته از اين كه بزودى بدست آمد كه اين نسخه از ساير نسخ أصحّ نيست، نسخهء «الف» در همان آغاز امر از تحت اختيار اينجانب خارج شد، لذا بر آن شدم كه هر كدام از نسخ كه صحيح و يا أرجح بنظر مى‌رسد در متن، و بقيّه را در پاورقى نهم، و در صورت تساوى نسخ: اگر همه صحيح باشد يكى را در متن، و باقى را در پاورقى نهاده، و اگر همه نادرست باشد درست را از ساير كتب مانند كشّاف و يا تفسير بيضاوى و يا مجمع البيان و مانند اينها بدست آورده و در متن گذاشته، و در پاورقى به غلط بودن نسخ اشاره نمايم، و يا بر عكس غلط را در متن قرار داده و در پاورقى آنچه را درست به نظر مى‌رسد ذكر نمايم.

[1]ص 243 س 17.

[2]ص 469 س 15.

[3]ص 314 س 18.

[4]رجوع شود به صفحات 185 س 22 و 142/11 و 37/15 و 38/9 و 51/3 و 75/13 و 141/14 و 49/15 و 396/16.

[5]رجوع شود به ص 469 س 15 «سأوريكم» .

[6]مانند «لمستم» ص 314 س 18.

[7]مانند «شركؤا» ص 396 س 9.