اخبار شريفه نيز اختلاف است ، گر چه به حسب باطن اختلافى در كار نيست ، چون در نظر عرفانى و طريق برهانى « عرش » بر معانى بسيارى اطلاق شود :
يكى از معانى آن - كه نديدم در لسان قوم - حضرت « واحديّت » است ، كه مستواى « فيض اقدس » است . و حملهء آن چهار اسم است از امّهات اسماء كه « اول » و « آخر » و « ظاهر » و « باطن » است .
و ديگر - كه باز در لسان قوم نديدم - « فيض مقدّس » است كه مستواى اسم اعظم است ، و حامل آن « رحمن » و « رحيم » و « ربّ » و « مالك » است .
و يكى از اطلاقات آن ، جملهء « ما سوى اللَّه » است ، كه حامل آن چهار ملك است : « اسرافيل » و « جبرائيل » و « ميكائيل » و « عزرائيل » .
و يكى ديگر ، « جسم كلّ » است ، كه حامل آن چهار ملك است كه صور « ارباب انواع » است ، و در روايت كافى اشاره به آن وارد شده . [1] و گاهى اطلاق بر « علم » شده ، كه شايد مراد از علم « علم فعلى » حق باشد كه مقام ولايت كبرى است . و حملهء آن چهار نفر از اولياء كمّل است در امم سالفه : نوح و إبراهيم و موسى و عيسى - على نبيّنا و آله و عليهم السلام . و چهار نفر از كمّل است در اين امّت : رسول ختمى ، و امير المؤمنين ، و الحسن ، و الحسين - عليهم السلام .
و چون اين مقدمه دانسته شد ، بدان كه در سورهء شريفهء « حمد » پس از اسم « اللَّه » كه اشاره به ذات است ، اين چهار اسم شريف كه « ربّ » و « رحمن » و « رحيم » و « مالك » است اختصاص به ذكر داده شده ، ممكن است براى اين باشد كه اين چهار اسم شريف حامل عرش « وحدانيّت » هستند به حسب باطن ، و مظاهر آنها چهار ملك مقرّب حق هستند كه حامل عرش « تحقّق » هستند . پس ، اسم مبارك « ربّ » باطن « ميكائيل » است كه به مظهريّت ربّ موكَّل ارزاق و مربّى دار وجود است . و اسم شريف « رحمن » باطن « اسرافيل » است كه منشى ارواح و نافخ صور و باسط ارواح و صور است ، چنانچه بسط

[1] - اصول كافى ، ج 1 ، ص 131 و 132 . .