و ممّا حهلى على اساحها (ظ: حملنى على انتساخها) ما مرّ ان العلم بكلّ شى‌ء خير من الجهل به».

نگارنده خود نسخه عربى را نديده‌ام تا با نسخه فارسى مقابله كنم.

امّا در صورتى كه با هم متّحد باشد محتمل است كه اصل فارسى از شيخ و عربى از ديگرى، يا بر عكس، يا هر دو از خود شيخ باشد كه يك بار بفارسى و يك بار بعربى نوشته چنانكه يكى ترجمه ديگرى است.- نظير اين عمل در آثار خود شيخ و علماى قديم ديگر فراوانست مانند كتاب التفهيم كه ابو ريحان بفارسى و عربى هر دو نوشت- و سيّد اسماعيل جرجانى كتاب ذخيره، و مسعودى كتاب جهان دانش را اوّل بار بفارسى تأليف كردند و بعد آن را عينا بعربى ترجمه نمودند- در مورد خود شيخ هم گويند كه رساله علم النفس يا روانشناسى را بفارسى و عربى هر دو نوشته و اصل عربى فصول نام داشته است.

ضمنا يادآور مى‌شوم كه در كشف الظّنون و ساير مآخذ كه در جزو مؤلّفات شيخ از كنوز المعزّمين نام برده هيچ كدام اين جهت را صريحا معيّن نكرده‌اند كه فارسى است يا عربى. و در صورتى كه نسخه عربى آن موجود باشد اظهار نظر قطعى در اين باره كه يكى بخصوص يا هر دو از شيخ باشد دشوار و محتاج بتحقيق و تامّل بسيار است و اللّه الموفّق.

رفع شبهه عدم انتساب رساله بشيخ‌

ادلّه انتساب كتاب را بشيخ دانستيم- امّا شبهه عدم انتساب آن بشيخ سه چيز است.