و اما اين‌كه در دوره كهولت، علوم زيادى در نزد انسان فراهم شده و نمى‌توان آن‌را رشد كيفى نفس يا قوّه عاقله ناميد، بحث ديگرى است. بحث اين است كه اين علوم زياد، چگونه به دست آمده‌اند؟ آيا اينها به وسيله آلات و ادوات جسمانى پديد آمده‌اند يا نفس با قوّه عاقله خود آنها را فراهم كرده است؟ اگر نفس در تعقّلات خود استقلال دارد، چه فرقى مى‌كند كه علوم زياد در نزد او اجتماع كند و رشد و تكامل آن كمّى باشد، يا رشد و تكامل آن به صورت كيفى تحقّق يابد؟