چيزى است، به چيز ديگرى كه بالعرض از ناحيه اوست، نسبت دهند؛ مثلا موجود بودن، بالذات از آن وجود و بالعرض از آن ماهيّت است. ما هم به وجود مى‌گوييم:

موجود و هم به ماهيّت. منتهى يكى از آنها بالذات و ديگرى بالعرض است. تناقض در صورتى است كه اسناد آن به هر دو بالذات يا بالعرض باشد. هرگاه موجود بودن را به وجود نسبت دهيم، اسناد حقيقى و هرگاه به ماهيّت نسبت دهيم، اسناد مجازى است.

البته اين اسناد مجازى را هم هركسى ادراك نمى‌كند؛ بلكه دقّت عقلى هم شايد كارساز نباشد. اين‌جا جايى است كه بايد ديد عرفانى پا در ميان نهد [1] و به ما بگويد كه آن‌چه حقيقتا و واقعا موجود است، وجود است و ماهيّات در ذات خود نه موجود و نه معدومند؛ بلكه بهتر است به جاى اين‌كه بگوييم: انسان موجود است، بگوييم:

موجود انسان است. يعنى چنين نيست كه وجود بر ماهيّت، عارض شود. اين ماهيّت است كه بر وجود، عارض مى‌گردد. آرى:

به‌هرحال، در ما نحن فيه، همين‌كه بدن دست‌خوش فساد نشود، مزاج محفوظ مى‌ماند و همين‌كه مزاج محفوظ بماند، ارتباط يا تعلّق تدبيرى نفس نسبت به بدن محفوظ مى‌ماند. پس مى‌توان گفت: بدن، حافظ علاقه و ارتباط است. گو اين‌كه حقيقتا نفس است كه علاقه و ارتباط را پاس مى‌دارد. «اين‌همه آوازه‌ها از شه بود».

بدن، بنيانى فرو ريختنى و نفس، بنيانى بر جاى ماندنى است. از رگ و پوست و استخوان و عضلات كه از ده‌ها و صدها عنصر، تركيب شده و بر ستون اسكلت درهم پيچيده‌اى بر سر پاى مانده، چه انتظارى مى‌توان داشت؟

آن گوهرى مى‌تواند ماندگار و برقرار باشد كه از مصالح عناصر فناپذير اين عالم،

[1] . ر. ك: شرح غرر الفرائد (معروف به شرح منظومه سبزوارى)، ص 93.