تقطير خوددارى كنند و هرجا سودمند است، انجام وظيفه كنند.

آب و آتش مادّى با يكديگر متضادّند و هركدام كه بر ديگرى چيره شود، ديگرى را نابود مى‌كند. اگر هر نوعى از انواع مادّى در عالم مجرّدات، داراى يك مثال نورى باشند، ميان مثال‌هاى نورى آنها تضاد و تزاحمى نيست؛ چرا كه آنها به‌حسب وجود خويش از فعليّت تام برخوردارند و هيچ‌گونه سير و پويشى براى رسيدن از نقص به كمال و از قوّه به فعل ندارند و براى همين است كه ميان آنها برخورد و اصطكاكى نيست؛ ولى اين عالم، عالم قوّه و فعل است و هر موجودى با پويندگى خويش مى‌رود كه خود را به فعليّت و كمال برساند. در همين مسير است كه برخورد و اصطكاك پيش مى‌آيد و گاهى زيان‌ها و خسارت‌هايى دامن برخى از موجودات را مى‌گيرد. هرچند اين‌گونه زيان‌ها و خسارت‌ها براى برخى از موجودات ناخوش‌آيند است؛ ولى براى برخى ديگر، خوش‌آيند است و همان نغمه‌اى كه براى بعضى ناموزون است، در نظام كل، موزون و منتظم است. حكيم سبزوارى مى‌گويد:

هر نغمه‌اى كه براى بعضى ناموزون است، در نظام كل، موزون و منتظم است.

نكته مهمى كه شيخ الرئيس در پاسخ اشكال گوشزد كرده، اين است كه اگر موجودات قسم دوم به‌گونه‌اى آفريده شوند كه هيچ‌گونه شرّى بر وجود آنها مترتّب نباشد، همان قسم اوّل خواهند بود؛ چرا كه مترتّب نبودن شر بر وجود آنها، به اين معنا است كه هيچ‌گونه تصادم و اصطكاكى در ميان آنها نباشد. نبودن تصادم و اصطكاك، نتيجه عدم تضاد و تزاحم است. موجوداتى كه از تضاد و تزاحم بركنارند، همان موجودات قسم اوّلند. بنابراين، به لحاظ قسم دوم خلاء بيكرانى حوزه ماسوى الله را فرامى‌گيرد. براى همين است كه شيخ الرئيس مى‌گويد:

[1] . شرح منظومه سبزوارى، شارح: سيد محمد شيرازى، ص 322.