پس از مرتبه ذات، مثل و مانندى ندارد و برترين نظامى است كه پس از مرتبه ذات، امكان تحقّق دارد. سوم نظام عينى است. نظام عينى تابع نظام علمى و معلول آن است؛ چراكه علم واجب، علم فعلى است، آن هم علم فعلى تام كه جز خود آن، هيچ امر ديگرى در پيدايش و تحقّق معلول نقش ندارد.

هرگاه نظام ذات در حدّ اعلاى كمال و جمال است، نظام صورت‌هاى علمى هم تابع ذات و در حدّ اعلاى كمال و جمال است و هرگاه صورت‌هاى علمى در چنين مرتبه شامخى باشد، نظام صورت‌هاى عينى هم در حدّ اعلاى كمال و جمال است و از نظام علمى تبعيّت مى‌كند. از نظر حكماى مشّا، علم واجب الوجود به صورت‌هاى علمى، علم حضورى و علم او به صورت‌هاى عينى علم ارتسامى است. اين علم ارتسامى، هم به صورت‌هاى عينى احاطه دارد و هم به وجوب بالقياس و بالغير آنها و چنين است كه نظام احسن كه هم وجوب بالقياس الى الغير دارد و هم وجوب بالغير، از او پوشيده نيست و مى‌داند كه غيرى جز خود او نيست.

آن‌چه به وجود عينى موجود مى‌شود، معلوم بالعرضى است كه طابق النّعل بالنعل موافق معلوم بالذات است و چون نظام معلوم بالذات، نظام احسن است، نظام معلوم بالعرض هم نظام احسن است و خداى بزرگ و بى‌همتا منزّه از اين است كه دست خوش قصد و طلب و انگيزه‌هاى نفسانى و اغراض زايد بر ذات باشد. از اين‌رو، شيخ الرئيس مى‌گويد:

فيكون الموجود وفق المعلوم على أحسن النظام من غير انبعاث قصد و طلب من الحقّ الأوّل؛

بنابراين، آن‌چه موجود مى‌شود، موافق معلوم (بالذات) بر نيكوترين نظام است؛ بدون اين‌كه از جانب او قصد و طلبى برانگيخته شود.

او علم متبوع دارد، نه علم تابع. او علم فعلى دارد، نه علم انفعالى. او به كيفيّت صواب، در نظام طولى آگاه است. او خير مطلق است. از خير مطلق، نظام علمى خير