هواء، على أنّ الموضوع للمائيّة خلع المائيّة و لبس الهوائيّة، أو ما يجري هذا المجرى.

ترجمه‌

اشاره‌

بدان سخن كسى‌كه مى‌گويد: چيزى چيز ديگرى مى‌شود- آن هم نه به عنوان استحاله از حالى به حالى و نه به عنوان تركيب با چيزى ديگر، تا ثالثى از آنها پديد آيد؛ بلكه به اين معنا كه چيزى بود و چيزى ديگر شد- سخن شعرى نامعقولى است؛ [1]

زيرا اگر هر يك از آنها دو موجود است، دو چيز متمايز و جداى از يكديگرند. [2]

و اگر يكى از آنها معدوم است- اگر معدوم را آن چيز پيشين فرض كنيم، چه چيز ديگرى پديد آمده باشد و چه پديد نيامده باشد- محال است كه آن‌چه معدوم فرض كرده‌ايم، دوم شود و معدوم، موجود گردد. [3]

و اگر هر دو معدومند، يكى از آنها ديگرى نشده- و اتّحادى صورت نگرفته است‌ [4]-؛ بلكه تنها جايز است كه گفته شود: آب هوا شد؛ به گونه‌اى كه مادّه آب، صورت آب را از دست بدهد و صورت هوا را بپوشد و مانند اينها. [5]

شرح و تفسير

در فصل‌هاى گذشته به بطلان اتحاد عاقل و معقول و بطلان اتحاد معقول‌ها و

[1] . در اين قسمت، به صورت‌هاى معقول و غيرمعقول اتحاد، اشاره شده است. صورت‌هاى معقول عبارتند از:

استحاله، تركيب و صورت نامعقول، اين است كه چيزى چيزى ديگر شود. اين صورت نامعقول، سه صورت دارد.

[2] . اين همان صورت اوّل است كه هر دو موجودند.

[3] . اين همان صورت دوم است كه يكى موجود و ديگرى معدوم است. اين هم دو فرض دارد: يكى اين‌كه اوّلى معدوم و دومى موجود باشد و ديگرى بالعكس. شيخ الرئيس صورت اوّل را مطرح كرده است.

[4] . اين هم صورت سوم است كه هر دو معدومند.

[5] . اكنون صورت‌هاى معقول اتحاد را ذكر مى‌كند.