مؤيد اين گفتار همان است كه امام صادق عليه السّلام در يك حديث طولانى درباره عقل و علم و جهل فرمود:

إنّ أوّل الأمور، و مبدأها، و قوّتها، و عمارتها التّي لا ينتفع شي‌ء إلّا به، العقل الّذي جعله اللّه زينة لخلقه، و نورا لهم ... و إنّ الظّلمة في الجهل، و إنّ النّور فى العلم؛ [1]

آغاز و مبدأ و قوّت و آبادى چيزها- كه هيچ چيزى بدون آنها فايده ندارد- عقل است كه خداوند آن‌را زينت خلق و نور ايشان قرار داده است ... ظلمت در نادانى و نور در دانايى است.

آرى، از دقّت در دقيقه كلمات مرحوم ملّا محسن فيض، «سرّ حديث شريف «العلم نور يقذفه اللّه في قلب من يشاء» و حديثى كه اهل بهشت از هر سو مى‌بينند و قول افاضل حكما: «النّفس بصر كلّه، و سمع كلّه» و نظاير آنها را فهم كن.» [2]

اگر نفس با ادراك‌هاى عقلى، خيالى، وهمى، حسّى و با زدودن جهل و آراسته شدن به علم، نورانيّت نيابد، بلكه خود، نور نشود، چه ارزشى دارد؟ اگر انسان، خدايى عمل كند، سراپايش نور مى‌شود.

نكته‌اى از ارسطو

اسكندر افروديسى از شاگردان برجسته ارسطوست. او در رساله يك‌صدوپانزده سؤال از استاد خود پرسش‌هايى كرده و پاسخ‌هايى دريافت نموده كه برخى از آنها در دلالت بر اتحاد عاقل و معقول، خالى از لطف نيست.

[1] . كافى، ج 1، ص 29.

[2] . اتحاد عاقل به معقول، ص 293.