عزّ و جلّ- حمايت مى‌كنند تا آنگه كه صفقه‌ [1] دنيا بر صفقه دين اختيار كنند: چون اين بكردند خداى- تعالى- ايشان را دروغزن مى‌گويد، كه گفت «لا اله الا اللّه» باز اين‌ [2] معاملت دروغ بود».

پس، از اين جملت بشناختى كه: اهل بصيرت به مشاهدت باطن بينند كه از عذاب القبر كه خواهد رست، و بدانند كه بيشتر خلق بخواهند رست و لكن در مدت و در شدت تفاوت بسيار بود، چنانكه در علاقت ايشان با دنيا تفاوت بسيار بود.

راه آزمايش ايمنى از عذاب قبر

همانا كه گروهى از احمقان و مغروران گويند كه «اگر عذاب القبر اين باشد، ما از اين آزاديم؛ كه ما را با دنيا هيچ علاقتى نيست و هستى و نيستى آن به نزديك ما يكى است.» و اين دعوى محال باشد و تا نيازمايد بنداند. اگر چنان است كه هر چه وى راست دزد ببرد و هر قبول كه وى راست به ديگرى شود- از اقران وى- و هر مريدى كه وى راست از وى بگردد و وى را مذمت كند، آن در دل وى هيچ اثر نكند و همچنان باشد كه مال ديگرى برند و قبول ديگرى باطل شود، آنگاه اين دعوى راست بود. و باشد كه گويد: «من بدين صفتم.» و مغرور [3] بود: تا از وى بندزدند و از وى بنگردند، بنداند. پس بايد كه مال از خويشتن جدا كند و از قبول بگريزد و خود را بيازمايد، آنگه اعتماد كند؛ كه بسيار كس بود كه پنداشت كه وى را با زن و كنيزك هيچ علاقتى نيست، چون طلاق داد يا بفروخت، آن آتش عشق كه در دل وى پوشيده بود باز ديدار آمد و ديوانه و سوخته گشت.

پس هر كه خواهد كه از عذاب القبر رسته باشد، بايد كه وى را با هيچ چيز از دنيا علاقت نبود الّا به ضرورت. چنانكه كسى را به طهارت جاى حاجت بود: وى را دوست دارد به ضرورت، و بخواهد كه از آن برهد. پس بايد كه حرص وى بر طعام به معده رسانيدن همچنان بود كه بر فارغ كردن معده از طعام؛ كه هر دو ضرورت است. و همه كارهاى ديگر همچنين.

پس اگر دل از اين علاقت خالى نتواند كرد، بايد كه با مواظبت بر عبادت و بر ذكر خداى- تعالى، انس ذكر بر دل خويش غالب گرداند- چنانكه غالب شود اين دوستى بر دوستى دنيا- و از خويشتن حجّت و برهان مى‌خواهد بدين معنى، به متابعت شريعت و تقديم فرمان خداى-

[1] . صفقه، معامله.

[2] . باز اين، با اين، با وجود اين ...

[3] . مغرور، فريفته، دستخوش فريب.