احكام ديه
(مسألة 2806 ) - اگر كسى كه بالغ و عاقل است عمداً و به ناحق مسلمانى را بكشد،درصورتى كه مقتول، مرد يا پسر باشد، ولىّ مقتول مى‌تواند قاتل را عـ-فـ-و كـ-ند يا بكشد. ولى اگر مقتول كافر باشد قاتل او را كه مسلمان است نمى‌توان كشت و اگر مقتول مسلمان زن يا دختر باشد اگرچه مى‌توان قاتل مسلمان او را كشت لكن اگر قاتل مرد باشد بايد نصف دية او را به ولىّ او بدهند و اگر قاتل ديوانه يا نابالغ باشد مطلقاً ديه بايد بدهند و دية آن بر عاقله است كه معناى آن خواهد آمد و نيز ولى مى‌تواند به مقدارى كه طرفين راضى شوند از قاتل ديه بگيرد.و درصورتى كه رضايت آن‌ها به ديه‌اى باشد كه در شرع معين شده است چون تقديرات شرعى در ديه مختلف است اختيار تعيين آن با قاتل است و مى‌تواند هر كدام كه براى او آسانتر است اختيار نمايد. بنابراين مى‌توان قيمت نقره را كه از ساير اقسام ديه كمتر است بدهد و آن به حساب قران قديم ايرانى كه يك مثقال بوده پانصد و بيست و پنج تومان مى‌شود و اعتبار آن به قران قديم است نه به ريال رائج امروزى امّا اگر از روى خطاى محض بكشد مثلاً براى حيوانى تير بيندازد و اشتباهاً كسى را بكشد، ولىّ كشته حق ندارد او را بكشد، امّا مى‌تواند از عاقله (يعنى قوم و خويشان پدرى قاتل) و در صورت ندادن آن‌ها از خود قاتل، ديه بگيرد. و اگر از روى خطاى شبيه به عمد بكشد به اين معنى كه شخصى كسى را با آلتى بزند كه عادتاً كشنده نيست و قصد كشتن هم نداشته باشد و اتفاقاً بكشد در اين فرض خود قاتل بايد ديه بدهد و ولىّ مقتول حق كشتن او را ندارد.
(مسألة 2807 ) - ديه‌اى كه قاتل بايد بدهد درصورتى كه مقتول مرد و مسلمان و آزاد باشد يكى از شش چيز است:
« اول »: در قتل عمدى صد شتر كه داخل سال شـ-شم شده باشند. و در قتل خطاى محض و شبه عمد سن شترها كمتر از اين است. « دوم »: دويست گاو. « سوم »: هزار گوسفند. « چهارم »: دويست حله و هـ-ر حـ-لـ-ه دو پـ-ـارچـ-ه است و اولى اين است كه از پارچه‌هاى يمن باشد. « پنجم »: هزار مثقال شرعى طلا كه هر مثقال آن 18 نخود است. « ششم »: ده هزار درهم كه هر درهمى 6 / 12 نخود نقره سكه‌دار است. و اگر مقتول زن و مسلمان و آزاده باشد دية او در هر يك از اين شش چيز نصف دية مرد است و اگر مقتول كافر ذمى باشد درصورتى كه مرد باشد دية او هشتصد درهم و درصورتى كه زن باشد دية او چهارصد درهم است و اگر كافر غير ذمّى باشد ديه ندارد و دية مقتولى كه غلام يا كنيز باشد قيمت او است درصورتى كه بيشتر از دية آزاد نباشد و درصورتى كه قتل عمدى هم باشد نمى‌شود قاتل آزاد را براى او كشت.
(مسألة 2808 ) - دية چند چيز مثل دية كشتن است كه مقدار آن در مسألة پيش گفته شد.
« اوّل »: آنكه دو چشم كسى را كور كند، يا چهار پلك چشم او را از بين ببرد و اگر يك چشم او را كور كند، بايد نصف دية كشتن را بدهد.
« دوّم »: دو گوش كسى را ببرد يا كارى كند كه هر دو گوش او كر شود و اگر يك گوش او را ببرد يا كر كند، بايد نصف