به معنى محدود كلمه، محصور كرد، اگر چه سياست خود با ساير امور نيز در ارتباط و پيوند است. آيا مگر فرهنگ بر سياست تأثير نمى‌گذارد؟ و مگر نه اينكه اقتصاد و تعليم وتربيت و سيستمهاى اجتماعى عواملى هستند كه سياست آنها را پديد مى‌آورد؟

بنابر اين بايد ميان اين دو مفهوم از سياست تفاوت قائل شويم، يكى سياست به معنى خاصّ است كه به معنى اداره نيروهاى اجتماعى مؤثر در جهان حكومت است كه زمامداران و رهبران سياسى در پى آنند. اين همان سياست مستقيم است (به عبارت ديگر سياست به معنى محدود آن).

مفهوم ديگر سياست، معنى عامّ آن است يعنى پديد آوردن نيروهاى فعال در جامعه كه در نهايت در جهان حكومت تأثير مى‌گذارند. اين سياست غير مستقيم است كه معمولًا مصلحان و صاحبان اصول تحوّل ساز به دنبال تحقّق آن حركت مى‌كنند (به عبارت ديگر سياست به معنى عامّ آن).

ترديدى نيست كه پيامبران و جانشينان آنها استراتژى تغيير و انقلاب اصلاحگرايانه را در تمام ابعاد فرهنگى (نشر دعوت) و تربيتى (تزكيه نفوس) و اجتماعى (ساختن جامعه‌اى ايمانى و تنظيم روابط آن) رهبرى مى‌كردند.

البته گاهى آنان نيز در پى سياست به معنى خاصّ و محدود آن بوده‌اند، يعنى كشور را به صورت انفرادى اداره مى‌كردند يا آنكه با ديگر نيروها در اداره كشور مشاركت مى‌جُستند.

پيامبر بزرگ اسلام صلى الله عليه و آله نيز به اصلاح جامعه مكّه همّت گمارد و در آنجا هسته تجمع ايمانى را بنيان نهاد و روابط آنها را نظم داد و سپس حكومت خويش را با استفاده از همان افراد، در مدينه منوره پايه ريزى كرد. امام على عليه السلام طى سالها خلافت ظاهرى‌اش، سياست به شيوه مستقيم را پى گرفت در حالى كه پيش از اين و در زمان حكومت خلفاى پيش از خود عهده‌دار نقش اصلاحگرايانه بود