- 3- مكتب رواقيان و نقد آن‌

نخستين چيزى كه در مكتب رواقى با آن برخورد مى‌كنيم درهم آميختگى شگرفى ميان آفريننده و آفريده است وا ين مهمترين درونمايه مكتب رواقى است، چه آنها عقيده دارند كه:

1- هستى كاملًا «الهى» است، زيرا زاييده «دم» يا «آتشى» است كه همزمان اله، عقل و حيات است و هر هَستارى (بويژه انسان و روح او) جرقّه‌اى جزئى از آن آتش است، و امّا مادّه (آن گونه كه برگسون بعدها مى‌گويد) چيزى جز وجود ناپايدار دراين تحوّل آفرينشگر نيست، لذا اصلى به شمار نمى‌رود كه با هوش برتر به معارضه برخيزد و آن را بايد درجه پست اين هوش دانست. [1]

2- بند دوم، ادّعاى آنهاست به وجود وحيى پيوسته در هر نفس، پس حكمت يعنى درك و پذيرش اين نظم است، و بهتر از آن، مشاركت داوطلبانه از صميم دل است و اينكه آدمى در درون نفس خويش براين وحى الهى كه هر چيز از آن پديد مى‌آيد آگاهى يابد، آنگاه اين وحى را تكامل بخشد و آن را از هر گونه هوس، خود محورى و تمايلى (يعنى از هر آنچه كه ماده است) حفظ كند. [2]

3- امّا ارزش اساسى [در ميان آنها] همسويى انسان با نظم است «و بدين ترتيب فضيلت به گونه‌اى ماهوى به يك فعل بستگى دارد كه همان پذيرش نهايى نظم است، و اين همانند لطف الهى در مسيحيّت است، از آن جهت كه طبيعت هستى را دگرگونه مى‌سازد و يكباره آن پايدارى و برجايى را بدو مى‌بخشد ... آن همگنى درونى، آن همگنى و همسويى با جهان كه در صورت هدايت هستى به وسيله هوى و هوس در ميان نبود. [3]»