فلسفه تاريخ در قرآن‌

تاريخ از نظر قرآن فلسفه‌اى دارد كه از همان فلسفه عمومى سرچشمه مى‌گيرد و از جمله زندگى انسان را در بر مى‌گيرد. اين فلسفه كدام است؟ پيش از تبيين اين فلسفه بايد بدانيم كه تاريخ جريان مجسّمى است كه از يك سلسله اسباب و نتايج آن به روشنى قانون زندگى و ماهيّت تأثير آن در زندگى انسان منعكس مى‌شود.

ممكن است بر يك ماده مرده تجربياتى انجام گيرد كه در نهايت بينش روشنى از طبيعت قوانينى به دست دهد كه اين ماده آن را در بردارد در حالى كه چنين تجربياتى را نمى‌توان در مورد انسان زنده انجام داد، بويژه در امورى كه به گرايشها و آثار آن و طبيعت درگيرى آن از يك سو با گرايشهاى ديگران از سوى ديگر اختصاص دارد و ما دقيقاً نمى‌توانيم به ميزان تأثير اقتصاد سوسياليسم در پيشرفت يا عقب ماندگى تمدّن بشر با اجراى تجربيات آزمايشگاهى بر امّت‌