«افاض الناس فى الحديث» به معنى روى آوردن به گفت و شنيد است. و افاضه در لغت، چيزى جز تفوق و كثرت نيست.

/ 348

حج، مدرسه پرهيزگارى‌

رهنمودهايى از آيات

پس از روزه و جهاد سخن از حج به ميان مى‌آيد كه همچون مدرسه‌اى مكتبى براى تربيت روح التزام و تعهد در ميان امت است. و هدف از حج، تقوى و پرهيزگارى است، بدان سبب كه واجبات حج تا حد زيادى به واجبات روزه شباهت دارد، از اين رو كه بايد در آن شمارى از شهوات زودگذر، شناسايى و به اختيار، از آنها خوددارى شود كه اين خود مايه تقويت اراده است و بر ايمان مى‌افزايد، و نيز حج از آن لحاظ به جهاد شباهت دارد كه در آن خطرهاى سفر و احتمال مرگ و دشواريهاى اعمال وجود دارد، و به همين سبب در حديث آمده است كه «حج جهاد ناتوانان است».

و سخن اين جا درباره حج ابعاد اجتماعى آن را به صورتى كه در سوره حج خواهيم ديد شامل نمى‌شود، بلكه به پيروى سياقى كه از تقوى همچون وجه تمايزى در شخصيت ايمانى بحث مى‌شود، تنها از ابعاد تربيتى آن در اين جا سخن به ميان مى‌آيد.

و در آخرين آيات مستقيما تقوى و بعضى از مظاهر آن همچون واجب بودن مراقبت ذاتى نسبت به انسان و دور نگاه داشتن او از گناه و نفاق سخن به ميان مى‌آيد./ 349 و در اين درس كلمه تقوا (تقوى) پنج‌بار تكرار مى‌شود.