پيروى مى‌كنيد؟ كسانى كه از كشت زمين به اين دليل كه متعلّق به فلانى است جلوگيرى مى‌كنند، و كسانى كه بازرگانى را از رونق مى‌اندازند و موانعى بر سر راه خدا قرار مى‌دهند، دشمنان انسانند، و آن كسان كه مانع آبادانى زمين مى‌شوند دشمن انسانند، و بر انسان لازم است كه از دشمنان خود تبعيت نكند.

قوانين شيطانى‌

[169] و در هنگام گسترش يافتن قوانين و رسومى كه شيطان آنها را وضع مى‌كند، مشاهده مى‌كنيم كه آنها به سه دسته تقسيم مى‌شوند؛ بعضى از آنها (قوانين سوء) از بهره‌گيرى از زندگى ممانعت به عمل مى‌آورند، همچون بيشتر قوانين بازرگانى و كشاورزى جديد كه براى جلوگيرى از فعاليت مردم وضع مى‌شود و مقصود از آنها برقرار ماندن تسلط مراكز قدرت (شياطين زمين) بر مقدرات مردم است، و همچون مثال ساده‌اى از آن اين كه رؤساى عشاير كه نيرومند شده بودند، قسمتى از اراضى محل چريدن دامها را به نام قرة براى خود اختصاص مى‌دادند و چراندن گوسفندان مردم قبيله و ايل را از آن منع مى‌كردند، سپس اين عمل تغيير شكل يافت و اين زمينها به نزديكترين كسان به پادشاهان اختصاص يافت (تيولهاى سلطنتى)، و از آن پس عنوان اراضى خالصه سلطنتى پيدا كرد و سرانجام به صورت املاك خصوصى سرمايه‌داران بزرگ و همانند ايشان به ثبت رسيد.

چنان كه مشاهده مى‌شود، همه اين قوانين از كشت زمين جلوگيرى مى‌كند و بنا بر اين عموم مردم از بهره‌بردارى از محصول زمين محروم مى‌مانند؛ و پرسشى كه پيش مى‌آيد اين است كه چگونه اين شياطين توانستند مردم را از چيزى كه خدا بهره‌بردارى از آن را حلال ساخته است منع كنند؟

پاسخ: اين كار را در زير سايه قوانين يا عرفها يا عادتهاى باطل و نادرست انجام دادند، و بنا بر اين ايمان مردم و پيروى ايشان از اين قوانين رسمى يا عرفى يا سنّتى سبب غير مستقيم براى بى‌بهره ماندن ايشان بوده است و از اين جا به فكر شيطان و نظامهاى ستمگرانه آن مى‌افتيم.