وصیت اصحاب به جواب نیکی دیگران

وصیة اخری لأصحابه
قال مولانا الباقر علیه‌السلام: من صنع مثل ما صنع الیه فقد کافأه، و من أضعف کان شکورا، و من شکر کان کریما، و من علم أنه یا صنع کان الی نفسه لم یستبطئی الناس فی شکرهم و لم یزدهم فی مودتهم، فلا تلمس من غیرک شکر ما آتیته الی نفسک و وقیت به عرضک، و اعلم أن طالب الحاجة لم یکرم وجهه عن مسألتک فأکرم وجهک عن رده [1] .
امام باقر علیه‌السلام فرمود: هر کس (در عوض نیکی که به وی شده است) چنان کند که به او کرده‌اند، پاداش داده؛ و هر که دو چندان کند، شکرگزاری کرده؛ و هر که شکر کند، کریم است. هر کس که بداند هر چه کند با خود کند، در تشکر از مردم کوتاهی نکند و مهر آنان را مزید نخواهد. از دیگری مخواه در مقابل آنچه برای خود کرده‌ای، و آبرویت را بدان نگهداشته‌ای، از تو تشکر کند. بدان که طالب حاجت از تو، آبرویش را برابر تو حفظ نکرده، تو آبرویت را از رد کردن او حفظ کن.
درس‌های این وصیت
1.احسان و تفضل مردم را نادیده نگیرید، بلکه متقابلا جواب دهید؛ این موضوع را خداوند متعال در قرآن مجید فرموده: (هل جزاء الاحسان الا الاحسان ([2] .
امام صادق علیه‌السلام در بیان آیه‌ی مذکور چنین می‌فرماید: این آیه، شامل کافر و مؤمن، یا خوب و بد - هر دو - می‌شود. اگر کسی به انسان احسانی نمود، باید جبران کرد، و این خود یک نوع سپاسگزاری است؛ چنان که امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: «من لم یشکر المنعم من المخلوقین لم یشکر الله عزوجل» [3] .
2. فرمایش امام محمد باقر علیه‌السلام که «هر کس کار خیر و خوبی انجام دهد، در حقیقت برای خود کرده است «، این درس را به ما می‌دهد که نتیجه‌ی اعمال به خود انسان برمی‌گردد، و نیز انسان به واسطه‌ی کار خیر و عمل صالح، خود را بیمه می‌کند؛ البته اثر وضعی هم در زندگی شخصی و اجتماعی انسان دارد، و نهایتا خداوند متعال پاداش و جزای خیر به او خواهد داد، و بهترین معامله را با او خواهد کرد. در قرآن مجید آمده است: (انی جزیتهم الیوم بما صبروا أنهم هم الفائزون) [4] . من امروز آن‌ها را برای صبر و استقامتشان پاداش دادم، و آنان رستگار و پیروزند.
3. در قسمتی دیگر از این وصیت آمده است: بیش تر توجهت به کسانی باشد که تو بر آن‌ها برتری داری و آن‌ها برای انجام کاری به تو مراجعه می‌کنند؛ سعی کن محروم برنگردند، و این خود یکی از اقسام شکرگزاری از نعمت‌های الهی است.
از این رو در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام ذکر شده که فرمود: برای تسکین خاطر و اندوه خود، همواره به کسی نظر کن که نصیبش از نعمت‌های الهی کم‌تر از تو است، تا شکر نعمت‌ها را به جا آوری، و برای افزایش نعمت خداوند، شایسته باشی و استحقاق بیش تری برای عطایای الهی داشته باشی.
ابن وهب می‌گویدکه امام صادق علیه‌السلام فرمود: کسی که سه کار انجام دهد، از سه موهبت محروم نخواهد شد:
1. کسی که دعا کند، از استجابت آن بهره‌مند می‌گردد؛
2. کسی که شکر کند، بر نعمتش افزوده می‌شود؛
3.کسی که توکل کند، امورش سامان می‌یابد.
سپس، برای هر کدام از موارد فوق، به آیه‌ای از قرآن استدلال کرد و فرمود: آیا قرآن کتاب خداوند متعال را خوانده‌ای؟
که در مورد اول فرماید:
(أدعونی استجب لکم) [5] .
مرا بخوانید تا (دعای) شما را اجابت کنم.
و در مورد دوم می‌فرماید:
(لئن شکرتم لأزیدنکم) [6] .
اگر شاکر و سپاسگزار خدا باشید، قطعا بر نعمت شما می‌افزایم.
و در مورد سوم می‌فرماید:
(و من یتوکل علی الله فهو حسبه) [7] .
و هر کس بر خدا توکل کند، پس خدا او را کافی است و امرش را کفایت می‌کند [8] .
به این ترتیب، می‌بینیم امامان ما در وعظ و ارشاد مردم از آیات قرآن بهره می‌گرفتند، و گاه - مثل حدیث فوق - آیات قرآن را ذکر می‌کردند، که گفتارشان با کلام خدا آمیخته باشد و در نتیجه بهتر اثر کند.
ختامه مسک
قال مولانا الحسن العسکری علیه‌السلام: لا یعرف النعمة الا الشاکر، و لا یشکر النعمة الا العارف [9] . معرفت و شناخت نعمت‌های الهی، مخصوص شاکران است، و شاکر نعمت‌های الهی نیست؛ مگر آن که عارف باشد.