خدا پیش از خلق مخلوق میدانست یکتاست؟

فضیل گوید: به امام باقر علیه‌السلام عرض کردم: فدایت گردم؛ اگر صلاح بدانید به من یاد بدهید که آیا خدا پیش از آن که مخلوق را بیافریند می‌دانست که یکتاست؟ زیرا دوستان شما در این مورد اختلاف کرده، برخی گویند:: پیش از آن که مخلوقی را بیافریند عالم بود، برخی دیگر گویند: «می‌داند» به معنی «انجام می‌دهد» است، خدا امروز می‌داند که پیش از خلقت اشیاء یگانه بوده است، و اینها می‌گویند: اگر ثابت کنیم که او همیشه به یگانگی خود عالم بوده است در واقع در ازل با او چیز دیگری ثابت کرده‌ایم.
آقای من! اگر صلاح می‌دانید به من چیزی بیاموزید که از آن تجاوز نکنم.
حضرت نوشت: خداوند تبارک و تعالی همیشه عالم است.
علامه‌ی مجلسی رحمة الله در بیان این حدیث شریف می‌فرماید:
این که «می‌داند به معنی انجام می‌دهد است» یعنی: تعلق علم باری تعالی به چیزی موجب وجود آن چیز و تحقق آن است، اگر او همیشه عالم بوده، همیشه فاعل هم بوده و در ازل چیزی با او بوده است.
با این که: تعلق علم به چیزی کشف آن چیز را طلب می‌کند، و کشف آن چیز نوعی حاصل شدن آن را طلب می‌نماید، و هر چیزی که برای غیر باری تعالی حاصل شده و وجود داشته باشد مستند به او می‌شود. پس، از فعل او می‌شود.
بنابراین، در ازل چیزی را برای او ثابت کرده‌ایم.
پس حضرت در جواب این شبهه فرمودند: خداوند همیشه عالم است، ولی حضرت به بیان فساد این دلیل توجهی نفرمودند، و این یا به خاطر روشن بودن آن است، یا این که بیاموزد که سزاوار نیست در این مباحثی که مربوط به ذات و صفات باری تعالی است وارد شوند، زیرا که این مباحث از مباحثی است که فهم‌ها از درک آن کوتاه و گامها در آن متزلزل است.
باید دانست که از ضروریات مذهب این است که باری تعالی همیشه عالم به همه اشیاء - کلا و جزءا، بدون این که تغییری در علم او باشد - است، و در این مورد جمهور حکماء مخالف نموده و علم به جزئیات را از حضرت احدیت نفی نموده‌اند. فلاسفه‌ی قدیمی نیز در این مورد روشهای شگفت‌انگیزی دارند.
العطار، عن أبیه، عن أحمد بن محمد، عن الحسن بن سعید، عن القاسم بن محمد، عن عبد الصمد بن بشیر [1] ، عن فضیل بن سکرة [2] قال:
قلت لأبی جعفر علیه‌السلام: جعلت فداک؛ ان رأیت أن تعلمنی هل کان الله جل ذکره یعلم قبل أن یخلق الخلق أنه وحده؟ فقد اختلف موالیک، فقال بعضهم: قد کان یعمل تبارک و تعالی أنه وحده قبل أن یخلق شیئا من خلقه، و قال بعضهم: انما معنی یعلم یفعل فهو الیوم یعلم أنه لا غیره قبل فعل الأشیاء، فقالوا: ان أثبتنا أنه لم یزل عالما بأنه لا غیره فقد أثبتنا معه غیره فی أزلیته، فان رأیت یا سیدی! أن تعلمنی ما لا أعدوه الی غیره.
فکتب: ما زال الله عالما تبارک و تعالی ذکره. [3] .
بیان: قوله علیه‌السلام: انما معنی «یعلم یفعل» أی: أن تعلق علمه تعالی بشی‌ء یوجب وجود ذلک الشی‌ء و تحققه، فلو کان لم یزل عالما کان لم یزل فاعلا فکان معه شی‌ء فی الأزل.
أو تعلق العلم بشی‌ء یستدعی انکشاف ذلک الشی‌ء، و انکشاف الشی‌ء یستدعی نحو حصول له، و کل حصول و وجود لغیره سبحانه مستند الیه فیکون من فعله، فیکون معه فی الأزل شی‌ء من فعله. فأجاب علیه‌السلام بأنه لم یزل عالما، و لم یلتفت الی بیان فساد متمسک نافیه، اما لظهوره أو لتعلیم أنه لا ینبغی الخوض فی تلک المسائل المتعلقة بذاته و صفاته تعالی، فانها مما تقصر عنه الأفهام و تزل فی الأقدام.
ثم اعلم! أن من ضروریات المذهب کونه تعالی عالما أزلا و أبدا بجمیع الأشیاء کلیاتها و جزئیاتها من غیر تغیر فی علمه تعالی، و خالف فی ذلک جمهور الحکماء فنفوا العلم بالجزییات عنه تعالی، و لقدماء الفلاسفة فی العلم مذاهب غریبة.