تربیت یافتگان مکتب باقر العلوم

خاندان رسالت و اهل بیت رسول الله (ص)، از آن جا که به گواهی قطعی و انکارناپذیر پیامبر اسلام (ص)، عدل و همپا و هماوای قرآنند با حقیقت، محتوا و پیام قرآن، همگونی و سنخیت دارند. حدیث ثقلین از جمله احادیث مهم مورد پذیرش اهل سنت و امامیه است. در این حدیث، رسول خدا، ثمره‌ی تلاش‌های طاقت‌فرسای خود در مسیر ایفای رسالت و هدایت خلق را، در دو یادگار گرانبها که پس از خود بر جا گذاشته خلاصه کرده و گفته است: من دو شی گرانبها در میان شما باقی می‌گذارم: قرآن و اهل بیتم را، این دو هرگز از یکدیگر جدا نشوند تا در قیامت بر حوض کوثر، بر من وارد شوند... [1] . با توجه به مقام معنوی و الهی پیامبر (ص) که کمترین خودخواهی و هوا و هوس در او راه نداشته و آنچه او می‌گفته در حقیقت مورد تأیید خداوند بوده و رأی و سخنی جز به اشاره و تأیید وحی اظهار نمی‌داشته است، [2] می‌توان به یقین اقرار کرد که پیامبر (ص)، خاندانش را بر اساس ملاحظات خویشاوندی و روابط نسبی و علایق مادی بشری، در کنار قرآن، بزرگترین معجزه‌ی خویش ننهاده است، بلکه قرین ساختن اهل بیت، با پیام وحی، از آن جهت بوده که میان آن دو هماهنگی و سنخیت وجود داشته است. اگر خداوند قرآن را بدور از کمترین ضعف و کاستی و کجی و نادرستی فرو فرستاده، [3] اهل بیت را نیز از هر انحراف و گناه، پاک گردانیده و مصونیت بخشیده است [4] . اگر قرآن، دارای حقایقی اصولی و محکم و نیز مسایلی متشابه [5] است که برای فهم آن‌ها باید به منبعی الهی و آگاه به رموز روحی مراجعه کرد، اهل بیت، همان آگاهان و عالمانی هستند که مفسر قرآن و مبین احکام و پیام‌های آنند. [6] . هرچند آیات قرآن، روشن و روشنگر است، ولی معنای روشنی مفاهیم قرآن، این نیست که تمامی مطالب و مفاهیم آن برای همه‌ی اندیشه‌ها آشکار و بی‌نیاز از توضیح باشد؛ چه، خداوند به پیامبر (ص) فرمان داده تا آیات وحی را برای مردم توضیح و تبیین کند [7] .
با این بیان، اهل بیت از آن جهت، قرین قرآن و جدایی‌ناپذیر از آن معرفی شده‌اند که پس از رسول خدا (ص) به تبیین مفاهیم وحی و حقایق قرآن، برای توده‌ها بپردازند و این توان و شایستگی در همه‌ی اهل بیت رسالت (معصومین علیهم السلام ) بوده است. چنان که علی (ع) به سینه‌اش اشاره می‌کرد و می‌گفت: در اینجا دانش‌های فراوانی است که کاش شاگردان شایسته‌ای می‌یافتم واین حقایق را بدان‌ها می‌آموختم [8] . آن چه پس از وفات رسول اسلام (ص) برای جامعه‌ی اسلامی و خاندان پیامبر (ص)، رخ نمود هرگز به آنان، مجال نداد تا آن گونه که می‌خواستند و می‌بایست، به نشر معارف قرآنی بپردازند. جریان‌های سیاسی حاکم بر جامعه، پس از رحلت رسول خدا (ص)، سبب تفکیک قرآن از عترت در باور و اندیشه‌ی بخش عظیمی از مردم شد. قرآن بظاهر محور نظام دستوری دین و حکومت گردید، ولی چون نیازمند مفسر و مبین بود، باعث شد تا میدان تفسیر و تأویل بشدت گسترش یابد و چهره‌هایی در محافل علمی و دینی مطرح شدند که هرگز آیه‌ای در تطهیر آنان نازل نشده و سفارشی از ناحیه‌ی رسول خدا در تمسک به آنان نرسیده بود. از سوی دیگر، کسانی چون علی بن ابی‌طالب (ع) که با صدای رسا فریاد بر می‌آورد: سلونی قبل از تفقدونی؛ یعنی هر چه می‌خواهید از من بپرسید، قبل از این که مرا از دست بدهید، مهجور و ناشناخته ماندند. حسن بن علی (ع)، از سوی حرکت معاویه، تحت شدیدترین فشارهای روحی و اجتماعی قرار داشت و هرگز به او فرصت نشر معارف واقعی داده نشد. حسین بن علی (ع) تحت فشار قرار گرفت که حکومت ضد دینی و ضد بشری یزید را بپذیرد و از آن جا که پذیرش حکومت وی را مایه‌ی نابودی اساس شریعت می‌دانست، از آن اجتناب کرد و در این راه به شهادت رسید. بنی‌امیه بر جان و مال و ناموس و دین مردم مسلط شدند. و زمینه چنان شد که فردی چون زین‌العابدین ناگزیر، معارف حقه را در قالب دعا و نیایش اظهار می‌کرد. در این میان، در عصر امام باقر (ع)، شرایط سیاسی جامعه به گونه‌ای تغییر یافت که آن حضرت توانست، مجمعی علمی تشکیل داده، به تعلیم و تربیت مردانی دانشمند و متعهد به ارزش‌های شریعت بپردازد. این است که وقتی صفحات تاریخ اسلام مرور شود، در زندگی علمی امام باقر (ع) نام بسیاری از شاگردان آن حضرت و شخصیت‌های ممتاز علمی جهان اسلام جلب نظر می‌کند. با این همه، نباید تصور کرد که امام باقر (ع) آسوده و ایمن از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی بوده است که حکومت‌ها برای اهل بیت (ع) فراهم می‌آورده‌اند، بلکه بی‌تردید، جو حاکم بر زندگی امام باقر (ع) به شدت جو تقیه بوده است؛ زیرا با فرهنگ خاصی که در نتیجه‌ی حکومت‌های ناصالح بر جامعه حاکم شده بود، کنار نهادن تقیه به منزله‌ی دست کشیدن از فعالیت علمی و دور ماندن از ترویج معارف اصولی دین به شمار می‌رفت.
باری، شرایط زمان، برای امام باقر (ع) و نیز امام صادق (ع) زمینه‌ای را فراهم آورد که سایر ائمه (ع) هرگز برایشان آماده نشد. آن شرایط مساعد، معلول سستی پایه‌های حکومت امویان بود. بحران‌های درونی نظام سیاسی در آن عصر، به حاکمان مجال نمی‌داد تا بر خاندان رسالت مانند حاکمان پیشین، فشار آورند و ایشان را منزوی سازند. بی‌تردید اگر همین زمینه برای هر یک از امامان (ع) فراهم می‌آمد، آنان قادر به تأسیس حوزه‌های بزرگ درسی بودند و عالمان و فقیهان بیشتری را پرورش می‌دادند. این زمینه‌ی مساعد، سبب شد تا امام باقر (ع)، و امام صادق (ع) بیشترین آرای فقهی، تفسیری و اخلاقی را در کتب فقهی و حدیثی از خویش بر جای گذارند.
این چنین است که فردی چون محمد بن مسلم می‌تواند سی هزار حدیث از امام باقر (ع) [9] نقل کند. و شخصیتی چون جابر جعفی هفتاد هزار حدیث. [10] .
در نزد عالمان امامیه، فقیه‌ترین فقیهان صدر اسلام شش نفرند که همه‌ی آنان از اصحاب امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بوده‌اند. آنان عبارتند از: زرارة بن اعین، معروف بن خربوذ المکی، ابوبصیر الاسدی، فضیل بن یسار، محمد بن مسلم الطائفی و برید بن معاویة العجلی. [11] .
شیخ الطائفه، ابوجعفر محمد بن حسن طوسی در کتاب رجال خویش، اصحاب و شاگردان امام باقر (ع) را که از آن حضرت نقل حدیث کرده‌اند 462 مرد و دو زن دانسته است.
در میان اصحاب و شاگردان امام باقر (ع) برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتفاق اهل سنت امامیه‌اند، و دسته‌ای به دلیل گرایش‌های عمیق شیعی، در دایره‌ی رجال اهل سنت قرار نگرفته، بلکه تنها مورد اعتماد امامیه می‌باشند.
برای ارائه‌ی نموداری فهرست گونه از شاگردان امام باقر (ع) با استفاده از چند منبع رجالی، نام گروهی از آنان را یادآور می‌شویم، بی این که ادعای استقصا داشته باشیم.
1- ابان بن ابی‌عیاش فیروز، تابعی.
2- ابان بن تغلب ابوسعید البکری الجریری.
3- ابراهیم بن الأزرق الکوفی.
4- ابراهیم الجزیری (الجریری).
5- ابراهیم بن جمیل، برادر طربال الکوفی.
6- ابراهیم بن حنان الأسدی الکوفی.
7- ابراهیم بن صالح الانماطی.
8- ابراهیم بن عبدالله الاحمری.
9- ابراهیم بن عبید أبوغرة الانصاری.
10- ابراهیم بن عمر الصنعانی الیمانی.
11- ابراهیم بن مرثد الکندی الأزدی.
12- ابراهیم بن معاذ.
13- ابراهیم بن معرض الکوفی.
14- ابراهیم بن نصر بن القعقاع الجعفی.
15- ابراهیم بن نعیم العبدی الکنانی.
16- احمد بن عائد.
17- احمد بن عمران الحلبی.
18- اسحاق بن بشیر النبال.
19- اسحاق بن جعفر بن علی.
20- اسحاق بن عبدالله بن ابی‌طلحة المدنی.
21- اسحاق بن الفضل بن یعقوب بن عبدالله بن الحرث...
22- اسحاق القمی.
23- اسحاق بن نوح الشامی.
24- اسحاق بن واصل الضبی.
25- اسحاق بن یزید بن اسماعیل الطائی.
26- اسحاق بن یسار مولی قیس بن مخرمة.
27- اسرائیل بن غیاث المکی.
28- اسلم بن ایمن التمیمی المنقری الکوفی.
29- اسلم المکی القواس.
30- اسماعیل بن ابی‌خالد.
31- اسماعیل بن جابر الخثعمی.
32- اسماعیل بن زیاد البزاز الکوفی الأسدی.
33- اسماعیل بن سلمان الأزرق معروف به ابوخالد.
34- اسماعیل بن عبدالخالق الجعفی.
35- اسماعیل بن عبدالرحمان الجعفی الکوفی.
36- اسماعیل بن عبدالعزیز.
37- اسماعیل بن الفضل بن یعقوب بن الفضل بن عبدالله
38- اسماعیل ابواحمد الکاتب الکوفی
39- اسماعیل معروف به ابوالعلا از بنی‌قیس بن ثعلبه
40- اسید بن القاسم
41- اعین الرازی، معروف به ابومعاذ
42- انس بن عمرو الأزدی
43- ایوب بن ابی‌تمیة کیسان السجستانی العنبری البصری
44- ایوب بن بکر بن ابی‌علاج الموصلی
45- ایوب بن شهاب زید البارقی الأزدی
46- ایوب بن وشیکة
47- بدر بن الخلیل الأسدی، ابوخلیل الکوفی
48- برد الاسکاف الأزدی الکوفی
49- برد الخیاط
50- برید بن معاویة العجلی، معروف به ابوالقاسم
51- بسام بن عبدالله الصیرفی، معروف به ابو عبدالله
52- بشار الاسلمی
53- بشار بن زید بن النعمان
54- بشر بن أبی‌عقبة المداینی
55- بشر؛ بیاع
56- بشر بن جعفر الجعفی، ابوالولید
57- بشر بن خثعم
58- بشر الرحال
59- بشر بن عبدالله بن سعید الخثعمی
60- بشر بن عبدالله الخثعمی الکوفی
61- بشر بن میمون الوابشی الهمدانی النبال الکوفی
62- بشر بن یسار
63- بشیر، ابو عبدالصمد بن بشر الکوفی
64- بشیر معروف به ابومحمد المستنیر الجعفی الأزرق
65- بشیر بن سلیمان المدنی
66- بکر بن أبی‌حبیبه
67- بکر بن حبیب الأحمسی البجلی الکوفی
68- بکر بن خالد الکوفی
69- بکر بن صالح
70- بکر بن کرب
71- بکرویة الکندی الکوفی
72- بکیر بن اعین بن سنسن الشیبانی الکوفی
73- بکیر بن جندب الکوفی
74- بکیر بن حبیب الکوفی
75- تمیم بن زیاد
76- ثابت بن أبی‌ثابت
77- ثابت بن دینار ابوصیفه الأزدی
78- ثابت بن زائدة العکلی
79- ثابت بن هرمز ابوالمقدام العجلی
80- ثویر بن أبی‌فاخته سعید بن جهمان غلام ام‌هانی
81- جابر بن عبدالله بن عمر بن حرام ابو عبدالله الانصاری
82- جابر بن یزید بن الحرث بن عبدیغوث الجعفی
83- جارود، معروف به ابوالمنذر
84- جارود بن السری التمیمی السعدی الکوفی
85- جراح المداینی
86- جعدة بن ابی عبدالله
87- جعفر بن ابراهیم الجعفی
88- جعفر الأحمس
89- جعفر بن حکیم بن عباد الکوفی
90- جعفر بن عمرو بن ثابت أبی‌المقدام بن هرمز الحداد العجلی
91- جعفر بن محمد بن علی بن الحسین (امام صادق علیه‌السلام)
92- الحارث بن حصین الأزدی
93- الحارث بن شریح المنقری
94- الحارث بن المغیرة النصری
95- حبیب بن أبی‌ثابت الأسدی الکوفی
96- حبیب ابوعمرة الاسکاف
97- حبیب بن بشار الکندی
98- حبیب بن جری العبسی الکوفی
99- حبیب بن حسان بن الأشرس الأسدی
100- حبیب السجستانی
101- حبیب العبی الکوفی
102- حبیب بن المعلی السجستانی
103- حجاج بن ارطاة ابوارطاة النخعی الکوفی
104- حجاج بن دینار الواسطی
105- حجاج بن کثیر الکوفی
106- حذیفة بن منصور بن کثیر ابومحمد الخزاعی
107- حسان بن مهران
108- الحسن بن أبی‌سارة النیلی الانصاری
109- الحسن بن حبیش الأسدی
110- الحسن الجعفی الکوفی
111- الحسن بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی‌طالب (ع)
112- الحسن بن رباط
113- الحسن بن زیاد البصری
114- الحسن بن زیاد الصیقل ابومحمد الکوفی
115- الحسن بن زیاد الصیقل
116- الحسن بن السری الکاتب
117- الحسن بن شهاب بن یزید البارقی الأزدی
118- الحسن بن صالح بن حی الهمدانی الثوری الکوفی
119- الحسن بن علی الأحمری الکوفی
120- الحسن بن عمار
121- الحسن بن عمار عامی
122- الحسن بن المغیرة
123- الحسن بن منذر
124- الحسن بن یوسف
125- الحسین بن ابتر الکوفی
126- الحسین بن أبی‌العلاء الخفاف
127- الحسین بن احمد المنقری
128- الحسین بن بنت ابی‌حمزة الثمالی
129- الحسین الجعفی ابواحمد الکوفی
130- الحسین بن حماد
131- الحسین بن عبدالله الأرجانی
132- الحسین بن عبدالله بن عبیدالله بن العباس بن عبدالمطلب
133- الحسین بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب (ع) (برادر امام باقر علیه‌السلام)
134- الحسین بن مصعب
135- الحسین بن منذر
136- حفص الأعور الکوفی
137- حفص بن غیاث
138- حفص بن وهب الأفرعی
139- الحکم بن الصلت الثقفی
140- الحکم بن عبدالرحمان بن أبی‌نعیم البجلی
141- الحکم بن عتیبة ابومحمد الکوفی الکندی
142- الحکم بن المختار بن ابی‌عبیده
143- حکیم بن صهیب ابوصهیب الصیرفی ابوشبیب
144- حکیم بن معاویة
145- حماد بن ابی‌سلیمان الأشعری
146- حماد بن ابی‌العطارد الطائی الکوفی
147- حماد بن بشر الطنافی الکوفی
148- حماد بن بشر اللحام
149- حماد بن راشد الأزدی البزاز ابوالعلاء الکوفی
150- حماد بن المغیرة
151- حمران بن أعین الشیبانی
152- حمزة، ابوالحسین اللیثی داماد ابوحمزة الثمالی
153- حمزة بن حمران بن أعین
154- حمزة الطیار
155- حمزة بن عطا الکوفی
156- خازم الاشل الکوفی
157- خالد بن ابی‌کریمة
158- خالد بن أوفی ابوالربیع العنزی الشامی
159- خالد بن بکار ابوالعلاء الخفاف الکوفی
160- خالد بن طهمان الکوفی
161-خیثمة بن عبدالرحمان الجعفی الکوفی ابو عبدالرحمان
162- داود الأبزاری
163- داود بن ابی‌هند القشیری السرخی
164- داود بن حبیب ابوغیلان الکوفی
165- داود بن الدجاجی الکوفی
166- داود بن زید الهمدانی الکوفی
167- دلهم بن صالح الکندی الکوفی
168- دینار ابوعمرو الأسدی الکوفی
169- ربیع بن صبیح
170- ربیع العبسی الکوفی
171- ربیعة بن ابی عبدالرحمان، معروف به ربیعة الرأی
172- ربیعة بن ناجد بن کثیر ابوصادق الکوفی
173- رشید بن سعد المصری
174- رفید بن مصقلة العبدی الکوفی
175- رفید غلام بنو هبیرة
176- زایدة بن قدامه
177- زرارة بن اعین الشیبانی
178- زرین الأبزاری
179- زرین الأنماطی
180- زکریا برادر المستهل، معروف به ابویحیی
181- زکریا بن عبدالله النقاض الکوفی
182- زهیر المدائنی
183- زیاد بن أبی‌الحلال
184- زیاد بن أبی‌زیاد المنقری التمیمی
185- زیاد الأحلام، غلامی کوفی
186- زیاد الأسود
187- زیاد بن الأسود النجار
188- زیاد بن سوقه البجلی الکوفی
189- زیاد بن صالح الهمدانی الکوفی
190- زیاد بن عیسی ابوعبیدة الحذاء
191- زیاد المحاربی الکوفی
192- زیاد بن المنذر ابوالجارود الهمدانی العوفی الکوفی
193- زیاد غلام امام باقر علیه‌السلام
194- زیاد الهاشی
195- زید الآجری
196- زید بن علی بن الحسین علی بن ابی‌طالب(ع) (برادر امام باقر علیه‌السلام)
197- زید بن محمد بن یونس ابواسامة الشحام الکوفی
198- زید الهاشی
199- سالم بن ابی‌حفصة
200- سالم الأشل
201- سالم الجعفی
202- سالم المکی
203- سدیف بن حکیم الصیرفی
204- سعد بن أبی‌عمرو الجلاب
205- سعد الحداد
206- سعد بن الحسن الکندی
207- سعد بن طریف
208- سکین المعدنی
209- سلام الجعفی
210- سلام بن سعد الأنصاری
211- سلام بن المستنیر
212- سلم بن بشر
213- سلمان بن خالد طلحی قمی (شاعر)
214- سلمة بن الأهثم
215- سلمة بن قیس الهلالی
216- سلمة بن کهیل
217- سلمة بن محرز
218- سلیمان بن محرز
219- سلیمان بن مروان عجلی
220- سلیمان، غلام طربال
221- سلیمان بن هارون العجلی
222- سنان ابو عبدالله بن سنان
223- سورة بن کلیب بن معاویة الاسدی
224- شجرة، برادر بشیر النبال
225- صالح بن سهل الهمدانی
226- صالح بن عقبة
227- صالح بن میثم الکوفی
228- صامت
229- صلت بن الحجاج
230- ضریس
231- طاهر، غلام امام باقر (ع)
232- طربال
233- طلحة بن زید بتری
234- ظریف بن ناصح
235- عامر بن أبی‌الأحوص
236- عباد بن صهیب
237- عبدالجبار بن اعین الشیبانی، برادر زرارة بن اعین
238- عبدالحمید بن عواض الطائی
239- عبدالحمید الواسطی
240- عبدالرحمان، معروف به ابوخینمة
241- عبدالرحمان بن أعین برادر زرارة
242- عبدالرحمان بن سلیمان الأنصاری
243- عبدالرحیم القصیر
244- عبدالغفار بن القاسم الأنصاری، معروف به ابومریم
245- عبدالله بن بکیر الهجری
246- عبدالله بن الجارود
247- عبدالله بن جریح
248- عبدالله بن الحسن بن الحسن بن علی بن ابی‌طالب (ع)
249- عبدالله بن زرعه
250- عبدالله بن دینار
251- عبدالله بن سلیمان
252- عبدالله بن شریک العامری
253- عبدالله بن عجلان
254- عبدالله بن عطاء المکی
255- عبدالله بن عمرو
256- عبدالله بن الغالب الأسدی (شاعر)
257- عبدالله بن محمد الأسدی
258- عبدالله بن محمد الجعفی
259- عبدالله بن المختار
260- عبدالله بن الولید الوصافی
261- عبدالمؤمن بن القاسم، برادر ابومریم الأنصاری
262- عبدالملک بن اعین الشیبانی برادر زرارة
263- عبدالکریم بن مهران
264- عبدالواحد بن المختار الأنصاری
265- عبیدالله بن محمد بن عمر بن أمیرالمؤمنین (ع)
266- عبیدة الخثعمی
267- عبیدة السکسکی
268- عذافر بن عبدالله
269- عطیة أخو عرام
270- عطیة بن ذکوان
271- عطیة الکوفی
272- عقبة بن بشیر الأسدی
273- عقبة بن شعبة، معروف به ابوشبیة الأسدی
274- عبة بن قیس مثیلة
275- عکرمة، معروف به ابواسحاق
276- العلاء بن الحسین
277- العلاء بن عبدالکریم
278- علباء بن دراع الاسدی
279- علقمة بن محمد الحضرمی، برادر ابوبکر الحضرمی
280- علی بن أبی‌المغیرة الزبیدی الأزرق
281- علی بن حنظلة العجلی
282- علی بن رباط
283- علی بن سعید بن بکیر
284- علی بن عبدالعزیز
285- علی بن عطیة
286- علی بن میمون، معروف به ابوالحسن الصایغ
287- عمار بن أبی‌الأحوص
288- عمر بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب (ع) أبوحفص الأشراف
289- عمر بن شمر
290- عمر بن حنظلة
291- عمر بن هلال
292- عمران بن أبی‌خالد الفزاری
293- عمران
294- عمرو بن ابی‌بتان
295- عمرو بن ثابت
296- عمرو بن جمیع
297- عمرو بن خالد
298- عمرو بن خالد الواسطی
299- عمرو بن دینار المکی
300- عمرو بن رشید
301- عمرو بن سعید بن هلال الثقفی
302- عمرو بن عبدالله الثقفی
303- عمرو بن قیس الماصر
304- عمرو بن معمر بن أبی‌وشیکة
305- عمرو بن یحیی
306- عنبسة بن بجاد
307- عنبسة بن مصعب
308- عیسی بن أبی‌منصور القرسی
309- عیسی بن حمزة
310- عیسی بن اعین الشیبانی، برادر زرارة
311- عیسی الطحان
312- عیسی بن عمر
313- غالب أبوهذیل (شاعر کوفی)
314- غالب جهنی
315- غیاث بن ابراهیم
316- فرات بن احنف
317- فضیل بن الزبیر الرسان
318- فضیل بن سعدان
319- فضیل بن شریح
320- فضیل بن عثمان الأعور المرادی
321- فضیل بن غیاث
322- فضیل بن میسرة
323- فضیل بن یسار بصری
324- فلیح بن أبی‌بکر الشیبانی
325- قاسم بن عبدالملک
326- قاسم بن محمد
327- قدامة بن سعید بن ابی‌زائدة
328- قیس بن الربیع
329- قیس بن رمانة الأشعری
330- کامل صاحب السابری
331- کامل بن العلاء
332- کامل النجار
333- کامل الوصافی
334- کثیر بن اسماعیل (النواء)
335- کمیت بن زید الأسدی
336- کیسان بن کلیب
337- کلیب بن معاویة الأسدی
338- کلیب بن معاویة الصیداوی
339- لیث بن أبی‌سلیم
340- لیث بن البختری المرادی
341- مالک بن أعین الجهنی
342- مالک بن عطیة
343- محمد بن أبی‌حمزة
344- محمد بن أبی‌سارة
345- محمد بن أبی‌منصور
346- محمد بن اسحاق المدنی
347- محمد بن أسلم الجبلی
348- محمد بن حمید
349- محمد بن رستم
350- محمد بن زید
51- محمد بن السایب الکلبی
352- محمد بن سعید بن غزوان
353- محمد بن سلیمان القرا
354- محمد بن شر الحضرمی
355- محمد الطیار غلام فزارة
356- محمد بن عجلان
357- محمد بن عجلان المدنی
358- محمد بن قیس الانصاری
359- محمد بن مروان البصری
360- محمد بن مروان الکلبی
361- محمد بن مسعود
362- محمد بن مسلم الثقفی الطحان الطائفی
363- محمد بن علی الحلبی
364- محمد بن الفضل الهاشمی
365- محمد بن یزید
366- محمد بن الیسع بن حمزة القمی
367- مستهل بن عطاء الکوفی
368- مسعدة بن زیاد
369- مسعدة بن صدقة
370- مسکین
371- مسکین بن عبدالله
372- مسمع کردین، معروف به ابویسار
373- معروف بن خربوذ المکی
374- معمر بن رشید
375- معمر بن عطاء
376- معمر بن یحیی بن بسام دجاجی
377- المفضل بن ابی‌قرة
378- المفضل بن زید
379- المفضل بن قیس بن رمانة
380- المفضل بن مزید
381- مقاتل بن سلیمان
382- مقرن السراج
383- منهال بن عمرو الأسدی
384- منصور بن الولید الصیقل
385- منصور بن حازم
386- منذر بن أبی‌طریفة
387- منصور بن المعتمر
388- معاذ بن مسلم الهراء
389- موسی أبوالحسن الأشعری
390- موسی بن اشیم
391- موسی التمار
392- موسی بن خلیفة
393- موسی الخیاط
394- موسی بن زیاد
395- مهزم الأسدی
396- میسر بن عبدالعزیز النخعی المدائنی
397- میمون البان
398- میمون القداح غلام بنی محزوم
399- ناحیة بن أبی‌عماره
400- نجم بن الحطیم (أبوحطیم العبدی)
401- نجم الطائی
402- نجیح بن مسلم
403- نصر بن مزاحم
404- نضر بن قرواش الخزاعی
405- نعمان الأحمسی
406- وردان أبوخالد الکابلی الأصغر
407- ورد بن زید الأسدی، برادر کمیت بن زید
408- ولید بن بشیر
409- ولید بن عروة الهجری
410- ولید بن القاسم
411- هارون الجبلی
412- هارون بن حمزة الغنوی
413- هاشم بن أبی‌هاشم
414- هاشم الرمانی
415- هلقام
416- هیثم النهدی، ابن أبی‌مسروق
417- یحیی بن أبی‌العلاء الرازی
418- یحیی بن أبی‌القاسم، معروف به ابوبصیر
419- یحیی بن السابق
420- یحیی بن القاسم الحذاء
421- یزید، معروف به ابوخالد الکناسی
422- یزید بن زیاد الکوفی
423- یزید بن عبدالملک الجعفی
424- یزید بن عبدالملک النوفلی
425- یزید بن محمد النیسابوری
426- یزید، غلام حکم بن أبی‌الصلت الثقفی
427- یعقوب بن شعیب الأزرق
428- یعقوب بن شعیب بن میثم الأسدی
429- یعقوب بن یونس پدر یونس بن یعقوب
430- یونس بن أبی‌یعقوب
431- یوسف بن الحارث
432- یونس بن خال أبی‌المستهل
433- یونس بن جناب
434- یونس بن المغیرة
باب الکنی
(شاگردان امام باقر (ع) که نامشان با کنیه ثبت شده است)
435- ابوالبلاد
436- ابوبشر
437- ابوحارم
438- ابوجعفر المدائنی
439- ابوالحجاج
440- ابوحسان الانماطی
441- ابوحسان العجلی
442- ابوخالد الفزاری
443- ابوشبیة الفزاری
444- ابوالصحاری
445- ابوصامت الحلوانی
446- ابوالعلاء الخفاف
447- ابوعروة الانصاری
448- ابوعمار
449- ابوعمر البزار
450- ابوعیینة
451- ابولبید الهجری
452- ابوالمأمون
453- ابومحمد
454- ابومخلد الخیاط
455- ابومرهف
456- ابومسکین السمان
457- ابوموسی
458- ابوالنعمان العجلی
459- ابوهارون
460- ابوهارون المکفوف
461- ابوهراسه
462- ابوالورد
زنانی که از مکتب امام باقر (ع) بهره جسته‌اند.
1- حبابة الوالبیة
2- خدیجه دختر محمد بن علی بن الحسین (ع)
لازم به یادآوری دوباره است که این نوشته در صدد بر شمردن نام تمامی شاگردان امام باقر (ع) نمی‌باشد بلکه آنچه یاد گردید، به عنوان نمونه از دو کتاب رجالی رجال شیخ طوسی و جامع الرواة استفاده شده است.
اصحابی که فقط از جانب شیعه توثیق شده‌اند
1- اسماعیل بن الفضل. جامع الرواة 1 / 100؛ رجال طوسی 104؛ تنقیح المقال 1 / 141؛ اختیار معرفة الرجال 218.
2- برید بن معاویة.جامع الرواة 1 / 117؛ تنقیح المقال 1 / 164.
3- بکیر بن اعین. جامع الرواة 1 / 129؛ تنقیح المقال 1 / 181.
4- ثابت بن دینار، ابوحمزة الثمالی. جامع الرواه 1 / 134؛ رجال طوسی 84؛ تنقیح المقال 1 / 190.
5- جابر بن عبدالله الانصاری. جامع الرواة 1 / 143؛ تنقیح المقال 1 / 200.
6- جابر بن یزید جعفی. جامع الرواة 1 / 144؛ تنقیح المقال 1 / 201.
7- حمران بن اعین. جامع الرواة 1 / 278؛ تنقیح المقال 1 / 271.
8- زرارة بن اعین. جامع الرواة 1 / 324؛ رجال طوسی 123؛ تنقیح المقال 445.
9- زید بن علی بن الحسین (ع). جامع الرواة 1 / 343؛ تنقیح المقال 1 / 470.
10- علباء بن ذراع الأسدی. جامع الرواة 1 / 545؛ تنقیح المقال 2 / 258.
11- فضیل بن یسار. جامع الرواة 2 / 11؛ رجال طوسی 123؛ تنقیح المقال 3 / 19.
12- محمد بن مسلم بن ریاح. جامع الرواة 2 / 193؛ تنقیح المقال 3 / 185-184.
13- معروف بن خربوذ. تنقیح المقال 3 / 228.
14- میسر بن عبدالعزیز. جامع الرواة 2 / 284؛ تنقیح المقال 3 / 264.
کسانی که از سوی شیعه به عنوان «حسن» شناخته شده‌اند.
1- ابوالفضل سدیر بن حکیم. تنقیح المقال 2 / 9.
2- ثویر بن ابی‌فاخته. تنقیح المقال 1 / 198.
3- حجاج بن ارطا. تنقیح المقال 1 / 254.
4- عبدالله بن عجلان. تنقیح المقال 2 / 197.
5- عبدالله بن عطا. تنقیح المقال 2 / 198.
6- عبدالسلام بن عبدالرحمان. تنقیح المقال 2 / 152.
7- عبدالملک بن عطاء. تنقیح المقال 2 / 230.
8- مالک بن اعین الجهنی. تنقیح المقال 2 / 46، پیوست جلد 2.
9- ناجیة بن عمارة الصیداوی. تنقیح المقال 3 / 265.
افرادی که از جانب شیعه و اهل سنت توثیق شده‌اند.
1- ابان بن تغلب. جامع الرواة 1 / 9؛ تنقیح المقال 1 / 5؛ تهذیب التهذیب 94-93.
2- سلیمان بن مهران الأسدی. تنقیح المقال 2 / 65؛ تهذیب التهذیب 4 / 222-221.
3- عبدالملک بن عبدالعزیز بن جریح. جامع الرواة 1 / 520؛ تهذیب التهذیب 6 / 256-204.
4- عبدالله بن شریک العامری. تنقیح المقال 2 / 198؛ تهذیب التهذیب 5 / 253-252.
5- قاسم بن محمد. جامع الرواة 2 / 19؛ تنقیح المقال 3 / 23؛ تهذیب التهذیب 8 / 335-333.
6- عبدالملک بن اعین الشیبانی. تنقیح المقال 2 / 228؛ تهذیب التهذیب 6 / 386-385.
شاگردان امام باقر (ع) که فقط از سوی اهل سنت توثیق شده‌اند.
1- حکم بن عتیبة ابومحمد الکوفی الکندی. تهذیب التهذیب 2 / 433-432.
2- ربیعة بن ابی عبدالرحمان، معروف بربیعة الرای. تهذیب التهذیب 3 / 259-258.
3- عبدالله بن عطاء المکی. تهذیب التهذیب 5 / 323-322.
4- عمرو بن دینار المکی أحد أئمة التابعین. تهذیب التهذیب 8 / 30-28.
کثیر بن اسماعیل (کثیر النواء). تهذیب التهذیب 8 / 411.
6- موسی بن ابی‌عیسی الحناط. تهذیب التهذیب 10 / 366 - 365.