اسم الکتاب : دانشنامه مهدویت و امام زمان عجل الله تعالی فرجه المؤلف : جمعی از نویسندگان الجزء : 1 صفحة : 72
امام زمان
امام زمانعلیه السلام، پیشوای دوازدهم شیعه امامیّه، مهدی موعود، یگانه
فرزند امام حسن عسکریعلیه السلام و واپسین امام است. همه شیعیان دوازده
امامی، به اجماع بر امامت آن حضرت متفقاند و او را زنده و از انظار غایب و
حضرتش را نقطه امید خود و منجی عالم بشریت میدانند. پیوسته در حوادث
سهمگین زندگی، بدو پناه میبرند و منتظر فرج او هستند؛ تا آن گاه که حکمت
الهی اقتضای ظهور، خلافت و تصرف ظاهری آن حضرت را بکند و بنا به وعده
خداوند زمین را از عدل و داد و مساوات پر کند و عظمت شریعت را تجدید نماید و
احکام الهی را در میان مردم جاری سازد. نام آن حضرت همان نام حضرت رسول
(م، ح، م، د) است. در اخبار شیعه از بردن نام ایشان منع شده است و اکثر
علمای شیعه نام ایشان را به تصریح ذکر نمیکنند. این روایات شاید مربوط به
زمان کودکی و دوران پیش از غیبت ایشان بوده است تا مخالفان - که به شدت در
تعقیب ایشان بودند - به وجود ایشان پی نبرند، از آن حضرت با القابی چون
مهدی، حجّت، قائم، منتظَر، بقیَّةُاللّه و صاحب زمان، خلف صالح، امام زمان،
ولی عصر، امام عصر و... یاد میشود و یا به کنایه او را الحضرة، الناحیة
المقدسة، الغریم و... مینامند. تولد ایشان در شب نیمه شعبان سال 255 ق
روی داده است. مادرش ام ولد و بانویی رومی بود که نرجس (نرگس) و به قولی
ملیکه نام داشت. او را نواده قیصر روم گفتهاند و در روایات به چگونگی
ازدواج حضرت عسکریعلیه السلام با این بانو و نیز کیفیت ولادت امام و
معجزات آن حضرت اشاره شده است. به موجب این روایات، آن حضرت از روز
ولادت از انظار پنهان نگاه داشته میشد؛ ولی برخی از خانواده و خواص صحابه
او را زیارت میکردند. امام عسکریعلیه السلام اصحاب خود را از غیبت
قریبالوقوع ایشان مطلع میساخت. در شمایل حضرتش گفتهاند: در شکل و خوی
شبیه جدش پیغمبرصلی الله علیه وآله است. آخرین بار وقتی که امام دوازدهم در
جمع مردم دیده شد، هنگام خواندن نماز بر جنازه پدر بزرگوارش (ربیعالاول
260 ق) بود و پس از آن غیبت آن حضرت آغاز شد. بنابر اخبار و روایات شیعه،
آن حضرت دو غیبت دارد: صغری و کبری که قصری و طولی نیز میگویند. غیبت صغری
69 سال (از شهادت امام عسکریعلیه السلام تا سال 329 ق) طول کشید و در این
مدت چهار سفیر یا نایب - که ایشان را «نواب» یا «ابواب» یا «سفراء»
میخواندند - نامهها و توقیعات حضرت را به مردم میرساندند و خود به زیارت
ایشان نایل میشدند. بجز این چهار تن - که «سفراء محمودون» و «نواب
مرضیون» نامیده میشوند - ظاهراً کسانی دیگر نیز در مدت غیبت صغری، به حضور
امام رسیدهاند. امّا کسانی هم بودهاند که به دروغ ادعای سفارت و نیابت
نمودهاند و مورد تکذیب و لعن سخت حضرت مهدیعلیه السلام و نواب خاصّ و
شیعیان قرار گرفتهاند؛ از قبیل «شریعی»، «نمیری»، «حسین حلاج»، «شلمغانی»
و... . با پایان زندگی علی بن محمد سمری (نایب چهارم)، عصر نیابت خاصه
به انتها رسید و دوره نیابت عامّه آغاز گردید. به این معنا که از سوی امام
شرایطی کلی و به طور عام تعیین شد که در هر زمان بر هر کسی منطبق شد، سخنش
سخن امام بوده و اطاعتش واجب و مخالفتش حرام خواهد بود. اعتماد شیعه
امامیّه بر غیبت امام دوازدهم و زنده بودن او در طی قرون متمادی، اعتماد به
ظهور او در آینده، خروج او از پرده استتار، گرفتن حکومت و خلافت الهی و...
موجب سؤالات و شبهات فراوانی از جانب مخالفان شیعه امامیّه شده است و
علمای شیعه به خوبی در هر عصری به این موارد پاسخ دادهاند. اعتقاد به
امام حی قائم و انتظار ظهور او و نیابت فقها، از نظر سیاسی، فرهنگی و دینی
نتایج مهمی در تاریخ تشیّع داشته است و تکیه گاه شیعیان و سبب انسجام و
اتحاد جامعه ایشان و زنده ماندن روح انقلاب و مقاومت در آنان بوده است. این
انگاره موجب گردیده است که همیشه عدهای در صدد تحصیل علم و وصول به مقام
اجتهاد بر آیند. مدارس بزرگ شیعه در ایران، عراق، هند و سایر بلاد آسیا و
آفریقا، نه تنها موجب بقا و قوّت تشیّع بوده است؛ بلکه معارف پربار تشیّع
را ترویج کرده و مشعل دانش و خرد را در تاریکترین ادوار تاریخ روشن نگه
داشته است. [1] .
[1] دایرةالمعارف تشیّع، ج 2، صص 377 - 373 با تصرف و تلخیص.
اسم الکتاب : دانشنامه مهدویت و امام زمان عجل الله تعالی فرجه المؤلف : جمعی از نویسندگان الجزء : 1 صفحة : 72