اسم الکتاب : دانشنامه مهدویت و امام زمان عجل الله تعالی فرجه المؤلف : جمعی از نویسندگان الجزء : 1 صفحة : 561
کیسانیه
یکی از فرقههایی که در مباحث انحراف در مهدویّت از آن یاد شده
«کیسانیه» است. در مورد علت نامگذاری این فرقه به کیسانیه، اختلاف نظر
هست؛ برخی نوشتهاند: اینان پیروان کیسان مولی امیرالمؤمنینعلیه السلام
هستند. کیسان شاگرد محمدبن حنفیه بود، اما از امام حسن و امام حسینعلیهما
السلام و از محمد علوم مختلف - از جمله علم تأویل و باطن و علم آفاق و انفس
- آموخت و سپس به امامت محمد قائل شد و برای محمد مراتب و درجاتی دانست که
خارج از حدّ وی بود. [1] . برخی نوشتهاند: کیسانیه پیروان مختار بن ابی عبیده ثقفی هستند؛ زیرا مختار ملقب به کیسان بود، از این رو کیسانیه خوانده شدهاند. شماری
هم نوشتهاند: فرمانده پلیس (شرطه) مختار، کیسان نام داشت و مکنی به
ابوعمران بود. و او در اعمال خود بسیار افراط میکرد و محمد را وصی حضرت
علیعلیه السلام میدانست و مختار را نایب او معرفی میکرد! او معتقد بود
که جبرئیل بر مختار وحی میآورد: [2] . عقاید مشترک کیسانیه. تمام
فرق کیسانیه، دارای عقایدی مشترک هستند که عبارت است از: اعتقاد به امامت
محمدبن حنفیه فرزند علیبن ابیطالبعلیه السلام، عقیده به مسأله بدا،
اعتقاد به تناسخ و حلول، اعتقاد به رجعت و اعتقاد به نوعی غلوّ درحق
ائمهعلیهم السلام و پیشوایان خویش. غیر از اینها هر یک از این فرقهها
دارای اعتقادی خاصّ نیز هستند که ذیل هر فرقه بهآن اشاره خواهد شد. کیسانیه
پس از درگذشت محمدبن حنفیه، به دو شعبه تقسیم شدند: دستهای مرگ محمد را
انکار کردند و گفتند: وی نمرده و نمیمیرد و زنده است؛ اما غایب شده و در
کوه رضوی (کوه رضوی) پنهان است تا روزی که به او امر شود و ظهور کند. این
دسته، وی را همان امام منتظر میدانند؛ از این رو هیچ کس را پس از وی امام
نمیدانند! گروه دیگر مرگ محمد را باور کرده و پس از وی ابوهاشم
عبداللّه بن محمد را به امامت برگزیدند و اعتقاد به حلول روح محمد در
ابوهاشم پیدا نمودند. مهمترینفِرَقکیسانیه عبارتاستاز: 1.
فرقهای که اعتقاد دارند حضرت علیعلیه السلام به امامت محمد فرزند خود
تصریح کرده و او را به جانشینی خود انتخاب نموده است. اینان معتقدند: در
جنگ جمل امام علیعلیه السلام پرچم جنگ را به محمد سپرد؛ [3] در حالی که
برادرانش حسن و حسینعلیهما السلام نیز در آن جنگ بودند. [4] از این جهت او
را جانشین بلافصل حضرت علیعلیه السلام میدانند. 2. فرقه دوم معتقدند:
محمد پس از برادرانش حسن و حسینعلیهما السلام به امامت رسید؛ زیرا حسین
در موقع خروج از مدینه محمد را به عنوان وصی و جانشین خود انتخاب کرد. [5] . 3.
برخی معتقدند: محمد همان امام مهدیعلیه السلام است و هیچ کس از اهل بیت
علیعلیه السلام نباید با او مخالفت کند. حتی حسن و حسینعلیهما السلام نیز
با اجازه او، صلح و یا جنگ کردند؛ وگرنه هلاک میشدند! او زنده است و در
کوه رضوی پنهان است و سبب غیبت او از خلق را خدا میداند. [6] اینان به نام
«کربیه»، پیروان ابوکرب ضرّیر میباشند. 4. برخی دیگر معتقدند: چون
محمدبن حنفیه تسلیم عبدالملک بن مروان شد و با او بیعت کرد و نیز با ابن
زبیر نیز بیعت کرد، از این رو در کوه رضوی زندانی است و شکنجه میبیند. 5.
مختاریه، پیروان مختاربن ابی عبیده ثقفی، هستند برخی نوشتهاند: مختار
نخست از خوارج بود؛ سپس از طرفداران زبیر گردید. پس از آن شیعه شد و سپس
کیسانی گردید و قائل به امامت محمدبن حنفیه شد. او مردم را به سوی او دعوت
کرد و خود را از یاران محمد و از داعیان او شمرد. کلماتی مسجّع بر زبان
میراند و علومی باطل را اظهار میکرد و چون محمدبنحنفیه ازقضیه ویمطلع
شد، ازاو بیزاری جست. امّا مردم به دو دلیل به او گرویدند: یکیآنکه
ویمنتسببه محمد ابنحنفیه بود و دیگر آنکه به خونخواهی امامحسینعلیه
السلام، قاتلانویرامجازاتکرد. [7] . برخی نوشتهاند: محمدبن حنفیه،
حکومت عراق را به مختار داد تا از قاتلان حسینعلیه السلام انتقام بگیرد و
او بود که مختار را «کیسان» نامید؛ از این رو کیسانیه را مختاریه هم
مینامند. [8] . 6. هاشمیه، پیروان ابوهاشم عبداللّه بن محمد حنفیه
هستند. اینان مرگ محمدبن حنفیه را باور کردند و پس از وی، به امامت فرزند
او ابوهاشم معتقد شده و گفتند: محمد همه اسرار را به ابوهاشم منتقل کرده
است. [9] . برخی نوشتهاند: عدهای از فرقههای غالیان، مانند سپید
جامگان خراسان - که پیروان مقنع بودند - و فرق خرمدینیه و خرمیّه از
کیسانیه پیدا شدند. [10] . شماری از کیسانیه پس از مرگ محمدبن حنفیه، به امامت علی بن الحسین زین العابدینعلیه السلام اعتقاد پیدا نموده و مستبصر شدند. [11] . از
آن جمله میتوان سید اسماعیل حِمْیَری را نام برد که نخست کیسانی مذهب
بود، اما بعداً مستبصر شده و به امام سجّادعلیه السلام پیوست.
[1] شهرستانی، الملل والنحل، ج 1، ص 147. [2] فرقالشیعه24 - 23. [3] مقالات الاسلامیین، ص 18. [4] اشعری، المقالات والفرق، ص 21. [5] الفرق بین الفرق، ص 20 - 19. [6] ر.ک: الفرق بین الفرق، ص 27. [7] الملل والنحل، ج 1، ص 148 - 147. [8] فرقالشیعه، ص 26. [9] الملل والنحل، ج 1، ص 151 - 150. [10] فرق الشیعه، 35. [11] مقالات الاسلامیین، ص 23.
اسم الکتاب : دانشنامه مهدویت و امام زمان عجل الله تعالی فرجه المؤلف : جمعی از نویسندگان الجزء : 1 صفحة : 561