اسم الکتاب : دانشنامه مهدویت و امام زمان عجل الله تعالی فرجه المؤلف : جمعی از نویسندگان الجزء : 1 صفحة : 535
قم
«قم» یکی از شهرهای مشهور ایران است که در طول تاریخ شیعه، همواره از
اهمیت ویژهای برخوردار بوده است. از آنجایی که در همان اوایل سلطه اعراب
بر این شهر، دوستان و محبان اهل بیتعلیهم السلام بدانجا مهاجرت کردند؛
سنگ نخستین اعتقاد مردمان آن، شیعی نهاده شد. این شهر رفته رفته به
عنوان یکی از پایگاههای شناخته شده ترویج فرهنگ شیعی در تاریخ ثبت شده
است. به دنبال آن با تأسیس حلقهها و مراکز علمی، این شهر به عنوان مرکز
بسیار مهم نشر فرهنگ اهلبیتعلیهم السلام ایفای نقش نموده ا ست. کما اینکه
امروزه به عنوان عاصمه جهان تشیّع، علم و دانش و معارف از آن به تمام جهان
نور افشانی میکند که مراجع و دانشمندان بزرگ جهان اسلام، از اینجا فیوضات
وجودی خویش را به مشتاقان در سراسر گیتی میدهند. آنچه که این شهر را
در فرهنگ «مهدویّت» از برجستگی خاصی برخوردار کرده، روایاتی از
معصومینعلیهم السلام است که این شهر و اهالی آن را با موضوعات مربوط به
حضرت مهدیعلیه السلام پیوند زده است. برخیروایات، تصریحداردکه فلسفه
نام گذاری این شهر مقدس به قم، مناسب با نام حضرت مهدیعلیه السلام (قائم
به حق) است ومناسب باقیام وبه پا خاستن اهل قم ومنطقه جغرافیاییآن
شهر،درزمینهسازی و یاری نمودنِ آن حضرت است. عفّان بصری روایت کرده
است: «امام صادقعلیه السلام به من فرمود: آیا میدانی از چه رو این شهر را
«قم» مینامند؟ عرض کردم: خدا و رسولش آگاهترند؛ فرمود: «اِنَّما سُمِّیَ
قُمْ لِاَنَّ اَهْلَهُ یَجْتَمِعُونَ مَعَ قائِمِ آلِ مُحَمَّدٍصلی الله
علیه وآله وَ یَقُومُونَ مَعَهُ وَیَسْتَقیمُونَ عَلَیهِ وَینْصُروُنَهَ»
[1] ؛ «همانا قم نام گذاری شده برای اینکه اهل قم، اطراف قائم گرد آمده و
با وی قیام مینمایند و کنار او ثابت قدم مانده و او را یاری میکنند». ظاهر
برخی روایات این است که امامانعلیهم السلام نسبت به شهر قم، عنایت خاصی
داشته و مفهومی را برتر و وسیعتر از یک شهر و توابع آن، به این شهر
بخشیدهاند. از این رو نام این شهر را به معنای خط و روش و اسلوب قم،
نسبت به ولایت اهل بیتعلیهم السلام و قیام آنان با مهدی آل پیامبرصلی الله
علیه وآله به کار بردهاند. در روایتی آمده است: «عدهای از بزرگان ری به
حضور امام صادقعلیه السلام رسیدند و عرض کردند: ما از اهل ری هستیم که
خدمت رسیدهایم، حضرت فرمود: خوش آمدند برادران قمی ما. سپس عرض کردند: ما
اهل ری هستیم! حضرت فرمود: خوش آمدند برادران قمی ما. باز عرض کردند: ما
اهل ری هستیم! حضرت فرمود: خوش آمدند برادران قمی ما. مجدداً عرض کردند، ما
اهالی ری هستیم، امام نیز کلام اوّل خود را تکرار کرد. آنان گفته خود را
چند بار یادآور شدند، امام نیز مانند اوّل آنان را پاسخ داد و چنین فرمود:
خداوند دارای حرمی است که عبارت است از مکه مکرمه و پیامبرصلی الله علیه
وآله دارای حرمی است و آن مدینه منوره است و امیرالمؤمنینعلیه السلام حرمی
دارد که کوفه است. ما اهلبیت نیز دارای حرمی هستیم که آن شهر قم است. به
زودی بانویی از سلاله من به نام فاطمه در این شهر دفن خواهد شد. کسی که آن
بزرگوار را در قم زیارت کند اهل بهشت میباشد. [2] راوی گفت: این سخن را
امام صادقعلیه السلام زمانی فرمود که هنوز حضرت کاظمصلی الله علیه وآله
متولد نشده بود». صاحب بحارالانوار دو روایت را، از امام صادقعلیه
السلام در مورد آینده شهر قم و نقش مکتبی آن پیش از ظهور حضرت مهدیعلیه
السلام نقل میکند: 1. «خداوند به وسیله شهر کوفه بر سایر شهرها استدلال
میکند، همچنین به مؤمنان آن شهر بر سایر مؤمنان و به شهر قم بر سایر
شهرها و به واسطه اهل قم بر جهانیان؛ اعم از جن و انسان. خداوند متعال اهل
قم را مستضعف فکری قرار نداده؛ بلکه همواره آنان را موفق و تأیید کرده است.
سپس فرمود: دینداران در این شهر در مضیقه زندگی میباشند. اگر غیر این
باشد، مردم به سرعت به آنجا روی میآورند و آنجا خراب میگردد و اهل آن
تباه میشوند و آن گونه که باید نمیتواند بر سایر سرزمینها حجّت باشد.
زمانیکه موقعیت قمبدینجابرسد، آسمان و زمین آرامش ندارد و ساکنان آنها
لحظهای باقی نمیمانند. بلا و گرفتاری از قم و اهل آن دفع گردیده است. به
زودی زمانی خواهد رسید که قم و اهل آن حجّت بر مردم خواهند بود و این در
زمان غیبت قائم ما و ظهور وی میباشد. اگر چنین نباشد، زمین اهل خودش را
فرو میبرد. فرشتههای الهی مأمور دور نمودن بلاها از این شهر و اهل آن
میباشند. هر ستمگری که درباره آنان اراده بد داشته باشد، خداوندِ در هم
کوبنده ستم پیشگان، او را در هم میشکند و یا به گرفتاری و مصیبت و یا
دشمنی، مبتلا میگرداند. خداوند متعال نام قم و اهلش را در زمان فرمانروایی
ستمگران، از یاد آنان میبرد؛ آن گونه که آنها یاد خدا را فراموش کردند».
[3] . 2. «به زودی شهر کوفه از مؤمنان خالی میگردد و به گونهای که مار
در جایگاه خود فرو میرود، علم نیز این چنین از کوفه رخت بر میبندد و از
شهری به نام قم آشکار میشود. آن سامان معدن فضل و دانش میگردد؛ به نحوی
که در زمین کسی در استضعاف فکری به سر نمیبرد، حتی نو عروسان در حجله گاه
خویش. این قضایا نزدیک ظهور قائم ما به وقوع میپیوندد. خداوند سبحان، قم و
اهلش را برای رساندن پیام اسلام، قائم مقام حضرت حجّت میگرداند. اگرچنین
نشود زمین اهل خودش را فرو میبرد و در زمین حجتی باقی نمیماند. دانش از
این شهر به شرق و غرب جهان منتشر میگردد. بدین سان بر مردم اتمام حجّت
میشود و یکی باقی نمیماند که دین و دانش به وی نرسیده باشد. آن گاه
قائمعلیه السلام ظهور میکند و ظهور وی، باعث خشم و غضب خداوند بر بندگان
میشود؛ زیرا خداوند از بندگانش انتقام نمیگیرد، مگر بعد از آنکه آنان
وجود مقدس حضرت حجّت را انکار کنند». [4] .
[1] بحارالانوار، ج 57، ص 216، ح 38. [2] همان، ج 57، ص 216، ح 41؛ مستدرکالوسائل، ج 10، ص 368، ح 12196. [3] بحارالانوار، ج 57، ص 212، ح 22. [4] همان، ح 23.
اسم الکتاب : دانشنامه مهدویت و امام زمان عجل الله تعالی فرجه المؤلف : جمعی از نویسندگان الجزء : 1 صفحة : 535