رکن و مقام

«رکن» در لغت به معنای جانب و ناحیه قوی یک چیز است [1] و «مقام» به جایگاهی که قدم در آن قرار می‌گیرد یا جایگاهی که شخص در آنجا می‌ایستد، گفته می‌شود. [2] هر یک از چهار زاویه کعبه را یک «رکن» می‌نامند.
هرگاه واژه رکن بدون پسوند به کار رود، مقصود آن رکنی است که «حجرالاسود» در آن هست و مقصود از مقام نیز در اینجا «مقام ابراهیم»علیه السلام است.
یکی از نقاط مقدس مسجدالحرام «مقام ابراهیم»علیه السلام است این مقام یکی از شعائر الهی است و خداوند درباره آن می‌فرماید: «وَاتخذُوا مِنْ مَقامِ اِبراهیمَ مُصَلّی» [3] و «فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ مَقامُ اِبْراهیم...» [4] .
آنجا را بدین جهت مقام ابراهیم گویند که آن حضرت وقتی دیوارهای کعبه را بالا می‌برد، سنگی اختیار کرده بر روی آن می‌ایستاد تا به راحتی دیوار را بالا ببرد.
همچنین در روایات آمده است: حضرت ابراهیم‌علیه السلام بر روی این سنگ ایستاده و مردم را به حج فرا می‌خواند. گفته شده است: در این هنگام جای پای حضرت در سنگ فرو رفت که هم اکنون این اثر کاملاً به چشم می‌خورد.
اما آنچه در بحث «مهدویّت» مورد نظر بوده و از آن به بزرگی یاد شده «بین رکن و مقام» است. شکی نیست که این مکان دارای ارزشی بسیار والا نزد خداوند است.
ابوحمزه ثمالی می‌گوید: «امام سجّادعلیه السلام به ما فرمود: آیا می‌دانید کدامین قسمت از زمین برترین مکان است؛ عرض کردیم: خداوند و پیامبر و فرزند پیامبر بهتر می‌داند. سپس فرمود:
«اَمَّا اَفْضَلُ البِقاعِ مَا بَیْنَ الرُّکنِ وَالمَقامِ...» [5] ، یعنی بهترین مکان‌ها بین رکن و مقام است».
در روایات «مهدویّت» وقتی سخن از بین رکن و مقام به میان می‌آید، معمولاً مربوط به یکی از موارد ذیل است:
1. محل بیعت با حضرت مهدی‌علیه السلام
پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله می‌فرماید: «فیهِم مَهدِیُّ اُمَّتی مُحَمَّدٌ الَّذی یَمْلَأُ الاَرْضَ قِسْطاً وَعَدْلاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَجَوْرَاً، وَاللّهِ اِنّی لَاَعْرِفُ مَنْ یُبایِعُهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَالمَقامِ وَاَعْرِفُ اَسْماءَ آبائِهِمْ وَقَبائِلِهِمْ» [6] ؛ «مهدی امتم در میان ایشان [ائمه] محمدی است که زمین را از عدل و داد آکنده سازد، همچنان که از ظلم و جور پر شده باشد. به خدا سوگند من کسانی را که در میان رکن و مقام با او بیعت می‌کنند، می‌شناسم و اسامی پدران و قبایلشان را نیز می‌دانم».
در برخی از آثار اهل سنّت نیز از «بین رکن و مقام» به عنوان جایگاه بیعت حضرت مهدی‌علیه السلام با یارانش سخن گفته شده است. [7] .
2. محل کشته شدن نفس زکیّه و رخداد یکی از نشانه‌های حتمی ظهور
امام باقرعلیه السلام پس از بیان پاره‌ای از نشانه‌های ظهور، در ادامه فرمود: «...وَقُتِلَ غلامٌ مِن آل مُحَمَّدٍصلی الله علیه وآله بَینَ الرُّکنِ وَالمَقامِ، اِسْمُهُ مُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ - النَّفسُ الزَّکِیَةِ -...» [8] ؛ «و جوانی از آل محمد که نامش محمدبن حسن - یا نفس زکیّه - است، بین رکن و مقام کشته شود....».