بقیة الله

واژه «بقیه»؛ یعنی، باز مانده و پاینده و آنچه از چیزی باقی گذاشته شود و آن مصدری است که به جای اسم فاعل یا اسم مفعول به کار می‌رود.
ترکیب «بَقیّةُاللّه» در قرآن مجید و روایات خاندان عصمت‌علیهم السلام آمده است. در قرآن فقط یک بار در داستان حضرت شعیب آمده است که پس از آنکه قوم خود را از کم‌فروشی نهی می‌کند، چنین فرماید: «بَقیَّتُ اللّهِ خَیْرٌ لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنینَ» [1] ؛ یعنی، آنچه را که خداوند [در ازای چشم پوشی از منافع نامشروع دنیوی] برایتان باقی می‌گذارد، برای شما بهتر است.
در این آیه هر چند مخاطب قوم شعیب هستند و منظور از «بَقیَّةُاللّه» سود و سرمایه حلال و یا پاداش الهی است؛ ولی هر موجود نافع که از طرف خداوند برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، «بقیّةاللّه» محسوب می‌شود.
تمام پیامبران الهی و پیشوایان بزرگ «بَقیّةُاللّه»اند. تمام رهبران راستین که پس از مبارزه با یک دشمن سرسخت برای یک قوم و ملت باقی می‌ماند، از این نظر «بقیّةاللّه»اند...
از آنجا که مهدی موعودعلیه السلام آخرین پیشوا و بزرگ‌ترین رهبر انقلابی پس از قیام پیامبر اسلام‌صلی الله علیه وآله است، یکی از روشن‌ترین مصادیق «بَقیَّةُاللّه» می‌باشد و از دیگران به این لقب شایسته‌تر است؛ بخصوص که تنها باقیمانده بعد از پیامبرصلی الله علیه وآله و امامان‌علیهم السلام است.
در روایات و ادعیه و زیارات متعددی، ائمه اطهارعلیهم السلام به عنوان «بقیةاللّه» توصیف شده‌اند که برای نمونه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1 . یک بار به دستور هشام بن عبدالملک امام باقرعلیه السلام را به شام بردند، موقع مراجعت به مدینه هشام فرمان داد بازارها را بر روی آن حضرت و همراهانش ببندند و از خوراک و آشامیدنی محروم باشند. چون به شهر مدینه رسیدند، مردم درِ شهر را بر رویشان بستند و اصحاب آن حضرت از جهت کمبود آب و غذا به زحمت افتادند و به آن بزرگوار شکایت بردند. امام باقرعلیه السلام به بالای کوهی که مشرِف به شهر بود رفت و با صدای بلند فرمود: «ای اهل شهری که مردمانش ستم‌گرند! به خداوند سوگند من بقیةاللّه هستم. خداوند فرمود: بقیةاللّه برایتان بهتر است اگر ایمان دارید». [2] .
2 . در «زیارت جامعه کبیره» آمده است: «اَلسَّلامُ‌عَلَی‌الاَئِمَةِ... وَ بَقیَّةِ اللَّهِ...»؛ «سلام بر امامان که... بقیةاللّه هستند». [3] .
3 . در دعای ندبه می‌خوانیم: «أیْنَ بَقِیَّةُاللَّهِ‌الَتی لاتَخْلُو مِنَ‌العِتْرَةِ الهادِیَةِ...»؛ «کجاست آن بقیةاللّه که از عترت هدایتگر بیرون نیست». [4] .
4 . در حدیثی آمده است: مردی از امام صادق‌علیه السلام پرسید: آیا بر امام قائم‌علیه السلام می‌توان با عنوان «امیرمؤمنان» سلام کرد؟ فرمود: «لا ذاکَ اِسْمٌ سَمَّی اللّهُ بِهِ اَمیرَالمؤمِنینَ لَمْ یُسَمَّ بِهِ اَحَدٌ قَبْلَهُ وَلا یَتَسَمَّی بِهِ بَعْدَهُ اِلاّ کافِرٌ قُلتُ جُعِلْتُ فِداکَ کَیْفَ یُسَلِّمُ عَلیهِ؟ قالَ: یَقُولُونَ السَّلامُ عَلَیکَ یا بَقیَّةَ اللَّهِ ثُمَّ قَرَأ بَقیَّتُ‌اللهِ خَیرٌ لَکُم اِنْ کنتُم مُؤمنین»؛ «خیر، خداوند این نام را به حضرت امیرالمؤمنین علی‌علیه السلام اختصاص داده است. پیش از او کسی این نام بر خود ننهاده و پس از او نیز - مگرکافر - این نام به خود نبندد. راوی گوید: پرسیدم: فدایت گردم پس چگونه بر او سلام کنند؟ فرمود: می‌گویند: سلام بر تو ای بقیةاللّه». [5] .
5 . و از امام باقرعلیه السلام روایت است که فرمود: «نخستین سخن حضرت مهدی‌علیه السلام بعد از ظهور این آیه است که می‌خواند: بقیةاللّه برایتان بهتر است اگر ایمان دارید. آن گاه می‌فرماید: منم بقیةاللّه و حجّت و خلیفه او در میان شما. در آن زمان هر کس بر آن جناب سلام کند، می‌گوید: السَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقیَّةَاللّهِ فِی اَرْضِهِ». [6] .
6 . در روایت است وقتی احمدبن اسحاق‌بن سعد اشعری محضر امام عسکری‌علیه السلام شرفیاب شد، درباره جانشین آن حضرت سؤال کرد؛ حضرتش کودکی خردسال همچون قرص ماه به او نشان داد. احمدبن اسحاق پرسید: آیا نشانه‌ای هست تا قلبم اطمینان یابد؟ آن کودک زبان گشود و با زبان عربی فصیح چنین فرمود: «اَنَا بَقِیَّةُ اللّهِ فِی اَرْضِهِ وَالمُنْتَقِمُ مِنْ اَعْدائِهِ فَلا تَطْلُبْ اَثَراً بَعْدَ عَیْنٍ یا اَحْمَدَبنَ اِسْحاقَ» [7] ؛ «من بقیةالله بر روی زمین هستم و من منتقم از دشمنان اویم. ای احمدبن‌اسحاق! بعداز دیدن اثری طلب نکن».