حفظ آبروی مردم

موسی المروزی، عن أبی‌الحسن الأول قال: قال النبی صلی الله علیه و آله - من حفظ من امتی أربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من أمر دینهم بعثه الله عزوجل یوم القیامة فقیها عالما.
ثواب الأعمال ص 162
ترجمه: موسی بن ابراهیم مروزی (معلم فرزند سندی بن شاهک) از امام هفتم که فرمود - پیغمبر اکرم فرموده است: کسی که از امت من چهل حدیث مربوط به امور دینی و وظائف الهی خود، حفظ کند: خداوند متعال مبعوث می‌کند او را در روز قیامت فقیه و عالم.
توضیح: در این حدیث شریف چندین موضوع محتاج به توضیح است.
1- من حفظ: حفظ به معنی مراعات و مواظبت به شی‌ء و ضبط کردن آن باشد. مانند رعایت و ضبط عهد یا نماز، که به معنی توجه و مواظبت به آنها و حفظ کردن از تخلف و اهمال و فوت و ضایع شدن است، و حفظ در مقابل اضاعه باشد. پس حقیقت حفظ: رعایت و ضبط در مقابل اهمال و اضاعه است، نه از بر کردن و به یاد سپردن. چنانکه حقیقت قراءت: تفهم و ضبط معانی ألفاظ و کلمات است، نه خواندن و به زبان آوردن کلمات بدون تفهم و ضبط معانی.
2- مما یحتاجون الیه: حاجت و احتیاج عبارت از وجود ضعف و نقصی است که نیاز به رفع و برطرف کردن آن باشد. پس احتیاج نتیجه تحقق نقص باشد، تا خواه و ناخواه درصدد تکمیل شود.
و با این قید اشاره می‌شود به بودن نقص در موردی که حفظ حدیث و انتخاب آن می‌شود، آن هم از لحاظ برنامه دینی.
3- فقیها عالما: فقه به معنی فهم بر روی دقت و تأمل باشد، و فقیه کسی است که علم و معرفت و فهم او مبتنی بر تحقیق و دقت و تأمل کافی باشد.
و این معنی از جهت لغت عمومیت دارد به همه أنواع علوم و معارفی که روی دقت و تحقیق انجام بگیرد، و در عرف شرع و متشرعین مخصوص است به علمای دینی و الهی که در مباحث و علوم دینی با دقت و تأمل و فکر و تحقیق پیش می‌روند.
و أما کثرت اطلاق آن بر علمای در رشته فقاهت و مسائل فرعی عملی: از لحاظ مورد ابتلاء بودن این علم و این عالم نزد عموم طبقات مؤمنین و متدینین باشد. مضافا بر آنکه کسی که در رشته فقاهت مصطلح محقق و دقیق و متعمق شد: قهرا در سائر جهات علوم دینی و مخصوصا در رشته‌های علوم أخلاق و معارف الهی نیز کاملا آگاه و مطلع و عالم خواهد بود.
و آقایان محصلین علوم دینی لازم است توجه پیدا کنند که: فقیه حقیقی صددرصد کسی است که در تمام رشته‌های اعتقادی و أخلاقی و در أحکام شرعی فرعی آگاه و محقق باشد.
و باز توجه شود که: آگاهی دقیق و علم پیدا کردن با حقیقت متوقف است به عمل و منطبق کردن آنها به نفس و أعمال خود، تا موفق شده به مرحله عین‌الیقین و بلکه حق‌الیقین برسد.
4- به طوری که از این حدیث شریف استفاده شد، صدق فقیه بر شخصی که چهل حدیث حفظ می‌کند: به این شرائط است.
أول - چهل حدیث که از رسول اکرم یا از حضرات أئمه معصومین علیهم‌السلام باشد: حفظ کند.
دوم - منظور و مفهوم حفظ: عبارت از رعایت و مواظبت کردن و ضبط است که کمترین اهمال و اضاعه در مفاهیم و مقاصد آنها صورت نگرفته، و دقیقا از آنها استفاده کرده، و مضامین آنها را به خود و أفکار و أخلاق و أعمال خود منطبق سازد.
سوم - این چهل حدیث مربوط به موارد احتیاج دینی خود باشد: یعنی نواقص و جهات ضعف خود را از لحاظ اعتقادات و أخلاقیات و مسائل فرعی عملی که در جریان برنامه دینی دارد، برطرف کند.
چهارم - این چهل حدیث مربوط به امور دینی که مورد احتیاج او است باید انتخاب بشود، نه به طور مطلق: زیرا علوم دیگری که در رشته‌های دینی و الهی نیست، مرتبط به عالم آخرت نخواهد بود، یعنی موجب تکمیل نفس و نورانیت روح نمی‌گردد، تا در عالم آخرت به حقیقت فقاهت مبعوث گردد. و علومی که مانند طبیعیات و أدبیات و ریاضیات و فلکیات و تاریخ است: با منقضی شدن عالم ماده و از بین رفتن حواس و قوای بدنی، از بین خواهد رفت.
پنجم - بعثه الله: یعنی این فقاهت در عالم ماورای ماده صورت خواهد گرفت، و معمولا این عالم روز قیامت می‌باشد. و اگر کسی در همین دنیا به موجب - موتوا قبل أن تموتوا - از عالم ماده گذشته، و حیات روحانی پیدا کند: قهرا این حقائق و تحولات را مشاهده خواهد کرد.
ششم - تناسب فقاهت با حفظ چهل حدیث: زیرا گفتیم که حفظ به معنی رعایت و مواظبت و ضبط أحادیث است که از جهت مفاهیم و مضامین صورت بگیرد، و این معنی در حقیقت همان تفقه یعنی تفهم با دقت و تحقیق باشد. و الحمد لله رب العالمین، و الصلاة و السلام علی سیدنا و مولانا خاتم النبیین و آله الطیبین المعصومین.