ه: تطوّق‌ [1]

و: دو شب ناپديد شدن ماه‌

فرع‌

كسى كه در مكانى محبوس بوده مكلّف ماهى را كه ظن دارد ماه صيام مى‌باشد رمضان حساب كند و روزه بگيرد و بعدا اگر با واقع موافق در آمد روزه‌اش صحيح و مجزى است ولى اگر معلوم شد جلوتر از رمضان روزه گرفته در وقت فرا رسيدن ماه صيام لازم است روزه‌اش را اعاده كند.

فرع‌

وقت خوددارى از مفطرات از طلوع صبح صادق است تا هنگامى كه سرخى در طرف مشرق ناپديد شود.

فرع‌

اگر مسافر قبل از ظهر به وطن خود وارد گرديد يا مريض پيش از زوال خوب شد و هيچكدام از اين دو تا اين زمان مفطرى را مرتكب نشده باشند و نيّت روزه نمايند روزه ايشان صحيح و مجزى است بخلاف طفل كه بعد از طلوع صبح بالغ گردد يا كافر كه پس از تحقق فجر صادق مسلمان شود و حائض و نفساء و ديوانه و بيهوش كه پس از صبح عذرشان برطرف شده و نيّت روزه نمايند چه آنكه روزه ايشان مجزى از روزه واجب نمى‌باشد زيرا شرط است كه عذر اين چند گروه قبل از صبح برطرف شده باشد.

[1] مقصود از آن اين است كه نور ماه در جرمش بطور طوق و دائره ظاهر باشد.

برخى از فقهاء آن را علامت شب دوّم مى‌دانند.