و الحقّ انّه ليس شرطا فى الوجوب و لا فى غيره من الاحكام، بل التّكاليف الواقعيّة مشتركة بين العالم و الجاهل على حدّ سواء.

نعم، العلم شرط فى استحقاق العقاب على مخالفة التّكليف على تفصيل يأتى فى مباحث الحجّة و غيرها ان شاء اللّه تعالى و ليس هذا موضعه.

ترجمه:

تنبيه‌

معلوم باشد كه هرواجبى نسبت به شرائط عامّه يعنى بلوغ، قدرت و عقل واجب مشروط محسوب مى‌شود يعنى وجوب در هرواجبى مشروط است بحصول اين سه امر در نتيجه بايد گفت:

كودك، ناتوان و ديوانه در واقع بهيچ وظيفه و تكليفى مكلّف نمى‌باشند.

و امّا علم:

برخى از ارباب فنّ فرموده‌اند:

علم نيز همچون بلوغ و قدرت و عقل از شرائط عامّه تكليف بحساب مى‌آيد ولى حقّ از نظر ما اينستكه علم را نه شرط وجوب مى‌توان قرار داد و نه غير آن از احكام ديگر بلكه تكاليف واقعى بين عالم و جاهل بيكسان مشترك بوده و جملگى در يك عرض بآنها موظّف و مكلّفند.

بلى، بايد اعتراف نمود كه علم شرط در استحقاق عقاب بر مخالفت تكليف است چنانچه تفصيل آن در مباحث حجّت و غير آن انشاء اللّه خواهد آمد و اينجا مح 9 ل تعرّض آن نمى‌باشد.

بيان مراد

قوله: الى الشّرائط العامّة: جهت آنكه بامور سه‌گانه مذكور شرائط عامّه گويند اينستكه عامّه تكاليف مشروط بوجود اين سه امر هستند و استقصاء مقتضى است كه بگوئيم:

هيچ يك از تكاليف خمسه بدون اين سه وجود پيدا نمى‌كنند.

قوله: مشتركة بين العالم و الجاهل على حدّ سواء: چنانچه رأى محقّقين از اماميّه‌