اطلاق عالم نمى‌نمايند و هرگز قائم يا عالم بودن در زمان گذشته را مصحّح اين اطلاق قرار نخواهند داد.

بلى، اين اطلاق البتّه بنحو مجاز از باب علاقه ما كان صحيح است چنانچه اگر بملاحظه حال تلبّس باشد مى‌توان به صحّتش قائل شد يعنى بگوئيم:

اگرچه فلانى الآن عالم يا قائم نيست ولى عالم و قائم در زمان گذشته مى‌باشد كه البتّه اين اطلاق همانطوريكه شرحش گذشت حقيقى مى‌باشد.

سپس مى‌فرمايد:

برخى از اصوليّون چون بين اطلاق بلحاظ حال تلبّس و استعمال بملاحظه حال نسبت و اسناد فرقى نگذارده‌اند لاجرم اينمعنا باعث آن شده كه چنين پندارند مشتقّ براى اعمّ از متلبّس و منقضى عنه المبدء وضع گرديده است زيرا وجدانا ديده‌اند استعمال مشتقّ در منقضى عنه المبدء در بسيارى از موارد بنحو حقيقت صورت گرفته و از اين امر غفلت نموده كه اطلاق مزبور بلحاظ حال تلبّس مى‌باشد و در حقيقت متكلّم مشتقّ را در خصوص متلبّس بمبدء استعمال نموده نه در منقضى عنه المبدء تا شاهدى براى مدّعاى وى گردد.

بيان مراد

قوله: و ذلك لمجرّد انّه كان قائما الخ: مشار اليه « ذلك » اطلاق قائم بقاعد و عالم بجاهل مى‌باشد.

قوله: فيكون حقيقة حينئذ: يعنى حين كون الاستعمال بلحاظ حال التّلبّس.

قوله: اذ وجد انّ الاستعمال الخ: ضمير فاعلى در « وجد » به بعضهم راجع است.

قوله: و لكنّه غفل عن انّ الاطلاق الخ: ضمير در « لكنّه » و « غفل » به بعضهم عود مى‌كند.

قوله: حتّى يكون شاهدا له: ضمير در « يكون » به استعمال و در « له » به بعضهم راجع است.