اشتباها و بدون قصد به لفظى تفوّه نمايد.

اجزائيكه كلام از آنها تاليف مى شوند

قوله: و نحوهما: يعنى و نحو نائم و ساهى مانند ديوانه و مست و بيهوش بلكه نظير سخن طوطى.

قوله: بقوله: جارّ و مجرور، متعلّق است به « اشار » و ضمير مجرورى در آن به مصنّف عود مى‌كند.

قوله: اذ من عادته الخ: علّت است براى « اشار » يعنى وجه اينكه مصنّف اشاره كرده و تصريح ننمود اينستكه عادتش چنين است الخ.

بنابراين ضمير در « عادته » به مصنّف راجع است.

قوله: اعطاء الحكم: يعنى افاده حكم.

قوله: و قيّد فى التّسهيل: ضمير فاعلى در « قيّد » به مصنّف راجع است.

قوله: المقصود: منصوب است تا مفعول براى « قيّد » باشد.

قوله: بكونه لذاته: ضمائر مجرورى به كلام عود مى‌كنند.

قوله: ليخرج المقصود لغيره: علّت است براى « قيّد ».

قوله: كجملة الصّلة: مانند: جاء الّذى مات ابوه چه آنكه جمله « مات ابوه» ذاتا مقصود نبوده بلكه به تبع از « الّذى » مورد قصد واقع شده زيرا كلمه موصول بدون صله معيّن نبوده و مخاطب بآن علم پيدا نمى‌كند از اينجهت براى رفع ابهام و اطّلاع مخاطب بوى به آوردن صله مبادرت مى‌كنند، پس اگرچه جمله صله مقصود متكلّم مى‌باشد ولى به تبع از صله است.

قوله: و الجزاء: مانند ان جاء زيد فاكرمته، چه آنكه جمله « فاكرمته » ذاتا مقصود نبوده بلكه به تبع از « شرط » كه « جاء زيد» باشد مقصود مى‌باشد.

شرح عربى:

و اسم و فعل ثمّ حرف هى الكلم، الّتى يتألّف منها الكلام لا غيرها كما دلّ عليه الاستقراء.

و ذكره الامام علىّ بن ابيطالب عليه و الصّلوة و السّلام المبتكر لهذا الفنّ.