اسم الکتاب : الکلام الغنی؛ شرح فارسی بر باب چهارم مغنی المؤلف : ذهنی تهرانی، سید محمد جواد الجزء : 1 صفحة : 164
مقصود از دو عامل « انّ » و « ابتدائيّت »
بوده و مراد از معمول واحد خبر يعنى « قائم » مىباشد چه آنكه وقتى « عمرو » را بر محلّ « زيد » كه ابتدائيّت است عطف نموديم لازمه آن بقاء
ابتدائيّت و زائل نشدنش مىباشد و چون عامل در خبر مبتداء بعقيده اهل بصره همان
ابتدائيّت است لاجرم بعد از دخول « انّ » اگر ابتدائيّت مبتداء همچنان باقى باشد لازم
مىآيد كه در خبر هم ابتدائيّت و هم « انّ » عمل كرده باشد و چنانچه قبلا اشاره شد اين امر
غير ممكن است.
رأى اهل كوفه
كوفيّون هردو مسئله را تجويز كردهاند و دليلشان اينستكه در عطف بر
محلّ وجود محرز شرط نيست مضافا باينكه در خبر « انّ » عمل نكرده بلكه خبر « انّ » مرفوع است بهمان عاملى كه قبل از دخول « انّ » رفعش بآن بود بنابراين اشكال توارد عاملين بر معمول واحد در عطف
بر محلّ نسبت بمسئله دوّم پيش نمىآيد.
نظريّه فرّاء
فرّاء نحوى كه از جمله كوفيّون است مىگويد:
در مسئله اوّل كه معطوف قبل از آوردن خبر ذكر مىشود در صورتى رفعش
صحيح است كه اسم انّ يعنى معطوف عليه اعرابش مخفى باشد اعمّ از آنكه مبنى بوده
همچون « هذا » يا اعرابش مقدّر باشد نظير « موسى » و « عيسى » .
بنابراين صحيح است بگوئيم: انّ هذا و عمرو قائمان.
يا: انّ موسى و عمرو قائمان.
ولى در مسئله دوّم اين معنا شرط نيست لذا اسم انّ چه اعرابش ظاهر
بوده و چه مخفى مىتوان معطوف را مرفوع آورد و علّت اشتراط خفاء اعراب در مسئله
اوّل اينستكه معطوف از نظر لفظ با معطوف اليه در صورت رعايت شرط
اسم الکتاب : الکلام الغنی؛ شرح فارسی بر باب چهارم مغنی المؤلف : ذهنی تهرانی، سید محمد جواد الجزء : 1 صفحة : 164