ترجمه و شرح :

تقسيم قضيه به بسيطه و مركّبه‌

مرحوم محشّى ميفرمايد :

قضيّه موجّهه بر دو قسم است : بسيطه و مركّبه .

قضيّه بسيطه : آنست كه حقيقت و ماهيّتش تنها از يك قضيّه موجبه يا سالبه تشكيل شده باشد چنانچه مثالش در شرح قضاياى هشتگانه ذكر شد .

قضيّه مركبه : آنست كه ماهيّتش از دو قضيّه كه يكى موجبه و ديگرى سالبه است حاصل شده باشد مشروط باينكه جزء اوّل آن صريح و جزء دوّمش با عبارت مستقل و صريح ذكر نشده باشد و آن نيز بر دو گونه است :

الف : آنكه تركيب در لفظ آن باشد مانند اينكه بگوئيم :

هر انسانى بالفعل خندان است نه بطور دائم .

در اين قضيّه كلمه « نه بطور دائم » جزء دوّم قضيّه است كه داراى عبارت صريح و مستقلّى نيست وليدر عين حال اشاره است نه يك قضيّه سالبه چه آنكه معناى آن اينستكه :

هيچيك از افراد انسان بالفعل خندان نيستند .

و بدين ترتيب قضيّه مذكور هردو جزئش بطور تأليف و تركيب در لفظ آمده‌اند .

ب : آنكه در لفظ اصلا تركيبى نباشد چنانچه گوئيم :

هر انسانى نويسنده است بالامكان الخاص .

در اينجا اگر چه ظاهر اين قضيّه يكى است ولى در معنا مشتمل است بر دو قضيّه بسيطه ممكنه عامه چه آنكه معناى آن اينست :

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص