موضوع در قضيّه يا جزئى حقيقى است مانند اينكه بگوئيم : هذا انسان ( اين شخص مورد اشاره انسان مى‌باشد ) و يا كلّى مى‌باشد در صورت اوّل آنرا قضيّه شخصيّه نامند .

در صورت دوّم يا حكم بر نفس حقيقت و ماهيّت اين كلّى حمل ميشود بدون نظر به افراد چنانچه گوئيم : الانسان حيوان ناطق ( حقيقت انسان عبارت است از حيوان ناطق ) كه در اينصورت بآن قضيّه طبيعيّه گويند زيرا حكم چنانچه گفته شد محمول بر طبيعت است . و يا آنكه حكم را بر افراد طبيعت و اشخاص ماهيت حمل مى‌نمايند و اين خود بدوگونه صورت ميگيرد يا كميّت و مقدار افراد را معيّن مى‌كنند باين معنا كه مشخص مى‌كنند آيا حكم بر كلّ افراد حمل شده يا بر بعضى از آنها و يا آنكه اصلا متعرّض كميّت نشده و از اين نظر مهمل مى‌گذارند .

در فرض اوّل قضيّه را محصوره و صورت دوّم را قضيّه مهمله نامند .

قضيّه مهمله مانند اينكه بگويند انسان كاتب است بدون اينكه در آن هيچ دلالتى بر حمل حكم نسبت به تمام افراد يا بعضى از آنها باشد .

حاشيه : ثمّ انّ المحصورة ان بيّن فيها انّ الحكم على كلّ افراد الموضوع فكليّة و ان بيّن انّ الحكم على بعض افراده فجزئيّة و كلّ منهما امّا موجبة او سالبة .

و لا بدّ فى كلّ من تلك المحصورات الاربع من امر يبيّن كميّة افراد الموضوع يسمّى ذلك الامر بالسّور اذ كما ان سور البلد محيط به كذلك هذا الامر محيط بما حكم عليه من افراد الموضوع .

ترجمه :

قضيه محصوره و اقسام آن‌

قبلا گفته شد قضيّه محصوره آنستكه حكم بر طبيعت موجود در افراد حمل شده و در آن كميّت و مقدار افراد از حيث كليّت و جزئيّت بيان ميشود .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص