قسم است و در نتيجه اقسام لازم در اين تقسيم سه تا ميشود :

1- لازمه ماهيّت نظير زوجيّت براى عدد چهار .

2- لازمه وجود خارجى مانند احراق و سوزاندن براى آتش چه آنكه بديهى است آتش با قيد وجود خارجى سوزاننده مى‌باشد .

3- لازمه وجود ذهنى نظير كليّت براى انسان زيرا كليّت از امورى است كه در خارج تحقّق نداشته و ظرف آن ذهن است و بهر تقدير اين قسم از عرض لازم را بنام معقول ثانى نيز مى‌نامند .

و در وجه تسميه آن به اين نام گفته‌اند :

جهت اين تسميه اينست كه عرض در اين قسم بعد از تعقّل معروضش متعقّل ميشود پس چون در وحله ثانى تصوّر و تعقّل ميگردد از اين‌رو به معقول ثانى موسوم شده است .

حاشيه : و الثانى :

انّ اللّازم امّا بيّن او غير بيّن، و البيّن له معنيان :

احدهما : اللّازم الّذى يلزم تصوّره من تصوّر الملزوم كما يلزم تصوّر البصر من تصور العمى و هذا يقال له البيّن بالمعنى الاخصّ و حينئذ فغير البيّن هو اللّازم الّذى لا يلزم تصوّره من تصوّر المزوم كالكاتب بالقوّة للانسان .

ترجمه :

تقسيم دوّم براى عرض لازم‌

عرض لازم يا بيّن است و يا غير بيّن .

بيّن داراى دو معنا است :

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص